Skarga umierającego wstęp

210

SKARGA UMIERAJĄCEGO

« Skarga*, znana także pod nazwą «Żalów», mieści się w tym samym rękopisie płockim, w którym znajduje się *Rozmowa mistrza Polikarpa*. Nie jest to przypadek, bo właśnie tego rodzaju «Skargi grzeszników* (lamentationes, versus poenitentiales) pojawiają się w literaturze średniowiecznej jako części składowe większych utworów o treści pokrewnej, zazwyczaj dialogów między człowiekiem i śmiercią.

Wydania. Nehring AS str. 293—5 (według kopji); Rozwadowski MPKJ t. 1 (1904), str. 196—200 (według rękopisu), 205—6; przedruk u Kryńskich ZJS str. 438—42. Nehring ogłosił w JA t. 15 (1893), str. 542—4, inną, wcześniejszą redakcję tej pieśni z rękopisu wrocławskiego. Przypuszczalną rekonstrukcję tekstu pierwotnego, oczyszczonego z licznych błędów, od których roiły się odpisy, dał Briickner w RAU Wydz. filol. t. 25 (1897), str. 245—7, oraz w swej LRPŚ t. 1, str. 223—5. Tekst w pisowni zmodernizowanej wydrukował Vrtel-Wierczyński w zbiorze ŚPPŚ str. 87—92.

«Skarga* w rękopisie płockim liczy 22 zwrotek, przyczem każda zaczyna się od nowej litery alfabetu; zwrotki «s» brak.

Opracowania. Bruckner, Drobne zabytki języka polskiego XV w. RAU Wydz. filol. t. 25 (1897), str. 244- 55. - tenże LRPŚ t. 1, str. 225—34. — Do-brzycki S., Studja nad średniowiecznem piśmiennictwem polskiem. (I. O źródłach kilku polskich wierszy średniowiecznych). RA U Wydz. filol. t. 33(1901), str. 106—14. [Stosunek «Skargi» do analogicznego utworu czeskiego «0 rozdślenij dusse s tó-lem»]. — Vrtel-Wierczynski S., Rozmowa człowieka ze śmiercią w literaturze średniowiecznej polskiej i czeskiej. PL t. 22 i 23 (1925/6), str. 77 n. i odb. Lwów, 1926, str 24 n. [Tło porównawcze; stosunek «Skargi» do innych podobnych utworów w liter, europejskiej]. — Łoś PPP str. 454—6. — Piłat HLP t. 1, cz. 2, str. 329 (Bibljogr.), 344—347. — Vrtel-Wierczyński, Staroczeski dialog moralizujący z początku w. XVI. Praga, 1928. Osób. odb. ze «Sborm'ka Filologickiego* Czeskiej Akad. Umiej. [Wstęp, tekst, uwagi. Analogje z utworem polskim].

Odpowiednikiem polskiej «Skargi» jest pieśń czeska «0 rozdólenij dusse z tólem*. Według prof. Dobrzyckiego, wiersz polski jest przekładem czeskiego. Przemawiałyby za tem czechizmy, istniejące w tekście polskim (zwłaszcza wrocławskim, jak: kam = gdzie, mylostyvy, czelo = ciało, s cela = z cięła etc.), oraz rymy (jak: głupi — skąpy, z czeskiego: hlupy — skupy, hlaupy — skaupy), zrozumiałe na tle ogólnego oddziaływania średniowiecznej literatury czeskiej na polską. Zaznaczyć wszakże należy, że tekst polski jest starszy (w. XV) niż dochowane teksty czeskie, które pochodzą z w. XVI i XVII. Dobrzycki St., Studja nad średniowiecznem piśmiennictwem polskiem. RAU Wydz. filol., t. 33, Str. 106 n., 110—12). — O tekście wrocławskim por. rozprawę J. Woronczaka p. t. Skarga umierającego. Ze studjów nad rękopisem nr 2 Bibljoteki Kapitulnej we Wrocławiu. Wrocław, 1949.

,,Skargę“ podaję według tekstu płockiego, a dla porównania z polskim przytaczam tekst czeski.