skan119

_ temperatura podwyższona (oparzenie) lub obniżona (odmrożenie);

p- czynniki biologiczne (pasożyty, bakterie, wirusy).

Odczyn zapalny może też rozwinąć się w następstwie immunologicznych odczynów patogennych (choroby z autoimmunizacji, następstwa odczynów odpornościowych typu natychmiastowego i późnego). Przyczyną zapalenia może być również uszkodzenie tkanek oraz ich martwica, wynikające z przerwania dopływu krwi: mianowicie odczyn zapalny rozwija się np. wokół oeniska martwicy spowodowanej zawałem, na obrzeżu odleżyn (łac. decubi-iiis) lub u kobiet w cyklu miesięcznym w związku ze złuszczaniem i odnową błony śluzowej macicy.

Odpowiedź tkanek ustroju na uszkodzenie (tj. odczyn zapalny) przebiega w każdym przypadku według zasadniczego wzorca, jednolitego w zakresie procesów kluczowych. Poszczególne bowiem rodzaje zapalenia, choć nieraz różnią się co do szczegółowych aspektów ich charakterystyki morfologicznej i czynnościowej, wszystkie są zgodne z podstawowym schematem odpowiedzi zapalnej.

Od czasów Celsusa* znamy opis czterech kardynalnych cech zapalenia: podwyższenie ciepłoty tkanek (łac. calor), zaczerwienienie (łac. rubor), obrzmienie (obrzęk zapalny; łac. tumor), ból (łac. dolor). Galen" uzupełnił je cechą piątą: jest to upośledzenie czynności tkanek (łac.functio laesa). Bieg zjawisk można streścić jak następuje: pod wpływem uwalnianych mediatorów zapalenia rozszerzają się naczynia krwionośne (rubor); w następstwie przekrwienia czynnego (jeśli chodzi o odczyn zapalny zlokalizowany w skórze, której ciepłota w zwykłych warunkach jest niższa od temperatury krwi) oraz nasilenia procesów metabolicznych (w przebiegu zapalenia o każdej lokalizacji, również w skórze) podwyższa się ciepłota ogniska zapalnego (calor). Zwiększone efektywne ciśnienie filtracyjne w naczyniach włosowatych i zwiększona ich przepuszczalność warunkują tworzenie wysięku zapalnego (tumor), a więc podwyższenie ciśnienia śródtkankowego (co może przyczyniać się też do pobudzania bólowych zakończeń czuciowych: dolor). W ognisku zapalnym uwalniane są substancje pobudzające zakończenia czucia bólu (dolor). Wreszcie przez kwasicę i uwalnianie enzymów trawiących tkanki (głównie ze zniszczonych leukocytów) oraz jonów potasowych i wodorowych (ze zniszczonych komórek, również leukocytów) dochodzi do głębokich zaburzeń czynnościowych (functio laesa).

Wśród komórek mających znaczenie w procesie zapalnym na pierwszym miejscu wymienić trzeba granulocyty obojętnochłonne (mikrofagi, czyn-

Aulus Cornelius Celsus (53 p.n.e.-7 n.e.), encyklopedysta rzymski (nie był lekarzem ¹ Pbał dla nielekarzy).

Galen (ok. 129-ok. 200), drugi (po Hippokratesie) wielki lekarz starożytności.

119