str0053

ośrodkowy układ nerwowy wtórnogębo wców jest cewkowaty (ten charakter zachowuje u wyższych kręgowców, o czym świadczą komory mózgowe i kanał środkowy rdzenia kręgowego patrz s. 60).

Pnie nerwowe pierwotnogębowców łączą się ze sobą poprzecznymi spoidłami (komisurami), co przy' dwóch pniach — jak jest typowo np. u robaków płaskich, worków — kształtuje tzw. drabinkę nerwową. U wyższych ewolucyjnie grup (jak pierścienice, stawonogi) pnie te leżą bardzo blisko siebie, albo wręcz łączą się w jeden podwójny pień. w miejscu zaś (segmental-nych) komisur wytwarzają się węzły (zwoje) nerwowe, co daje postać łańcuszka nerwowego.

Układ nerwowy reprezentanta pierścienic, dżdżownicy (rys. 15) składa się właśnie z takiego łańcucha zwojów'. Wśród nich rozróżniamy podwójny zwój nad przełyk owy (mózg), leżący grzbietowo od otworu gębowego, oraz łańcuszek zwojów brzusznych - po jednym w każdym segmencie ciała — połączonych podwójnym brzusznym pniem nerwowym. Zwój nadprzelykowy jest połączony z pierw-szym zw'ojcm brzusznym (tzw. podprzełykowym)

B

A

Rys. 15. Schemat układu nerwowego dżdżownicy. A - widok od strony grzbietowej. It -wygląd na przekroju czołowym

parzystymi podłużnymi konektywami. otaczającymi z obu stron przełyk i tworzącymi obrączkę okołoprz.ctykową. Głównym składnikiem zwojów nerwowych są ciała komórkowe neuronów ruchowych unerwiających mięśnie. Do zwojów dochodzą też wypustki komórek recepcyjnych (odbiorczych) znajdujących się w powłokach ciała. Tworzą one połączenia synaptyczne z neuronami ruchowymi. Dzięki połączeniom między zwojami w obrębie brzusznego łańcuszka nerwowego pobudzenie komórki recepcyjnej wywołuje skurcz mięśni nie tylko w tym samym odcinku ciała, lecz także w innych segmentach. Zapewnia to skoordynowane, o określonej sekwencji, skurcze mięśni umożliwiające przemieszczanie się zwierzęcia ruchem pełzającym. Mimo pewnego podobieństwa budowy zwojów nadprzełykowych i brzusznych dżdżownicy zaznacza się ich zróżnicowanie funkcjonalne. Do mózgu docierają wypustki komórek re-tepcyjmch nie tylko dotykowych, ale też chemorecepcyjnych. z receptorów „suchości", a także wrażliwych na bodźce świetlne (mimo iż dżdżownica nie ma oczu). Mózg steruje zachowaniem. co głównie opiera się na jego zdolności do wywierania wpływu hamującego na zwój podprzełykowy i — pośrednio — na dalsze zw-oje brzuszne. W mózgu zachodzą leż procesy kojarzeniowe (u dżdżownic wytwarzają się np. odruchy warunkowe). Zw-ój

53