24 25 (18)

rze jest regulowany przez układ wegetacyjny, poprzez ośrodkowy układ nerwowy — w zależności od działania bodźców na skórę.

Ponieważ większość zabiegów fizykalnych stosowana jest przez powierzchnię skóry, jest ona głównym odbiornikiem bodźców.

Skóra jest bogato unerwiona przez liczne zakończenia nerwów czuciowych oraz przez układ wegetacyjny.

Zakończenia nerwów czuciowych w skórze nazywamy receptorami.

Podnieta, którą odbiera receptor, przenosi się przez włókna nerwowe dośrodkowe do ośrodkowego układu nerwowego (mózg-rdzeń). Przez drogi nerwowe odśrodkowe podnieta zostaje przewiedziona do elektora, jako wykonawcy odczynu. Elektorami mogą być: skóra, mięśnie, narządy, gruczoły wydzielnicze itp. Bodźce działające na skórę mogą powodować odczyny w narządach miąższowych (tzw. odczyn skórno-trzew-ny) (Ryc. !). Odczyny miejscowe wytworzone w skórze pod wpływem bodźców mogą wtórnie działać na ustrój. Odczyn ogólny ustroju kształtuje się za pośrednictwem układu nerwowego ośrodkowego i układu wegetacyjnego.

Odczyny powstające w skórze pod wpływem bodźców fizykalnych

Bodźce fizykalne (mechaniczne, elektryczne, chemiczne, cieplne, fotochemiczne) wywierają na skórę działanie drażniące i wywołują w niej oraz w warstwach tkanek głębiej leżących odczyn naczyniowy, polegający na rozszerzeniu naczyń krwionośnych. Odczyn naczyniowy w skórze nazywamy rumieniem.

Odczyn naczyniowy, w zależności od siły i czasu działania bodźca, może zaznaczyć się w różnym stopniu: 1) jako zaczerwienienie skóry (rumień); 2) jako rozlane, głębokie przekrwienie; 3) w postaci pokrzywki lub obrzęku skóry, gdy wystąpi przesiąkanie osocza krwi przez nadmiernie rozszerzone ściany włosowatych naczyń krwionośnych.

Odczyn przekrwienia czynnego powoduje miejscową poprawę krążenia, co stwarza lepsze warunki odżywcze dla tkanek.

Skóra zawiera ciała histaminopodobne w postaci nieczynnej. Bodźce mogą je przetworzyć w postać czynną, zbliżoną swym działaniem do histaminy. Histamina rozszerza kapilary (naczynia włosowate) skutkiem obniżenia napięcia ścian naczyniowych i może wywołać ich porażenie. Równomierne rozszerzenie naczyń włosowatych skóry oraz naczyń podskórnych daje stan przekrwienia czynnego.

Pod wpływem działania bodźców na skórę może wytwarzać się również acetylocholina (z choliny, która jest składnikiem tkanek). Acetylocholina posiada właściwości rozszerzania naczyń krwionośnych, ponieważ wywiera działanie porażające na zwoje wegetacyjne.

W skórze powstają również ciała białkowe, jako produkty rozpadu białka pod vpływem działania zbyt silnych bodźców (ciepła, prądu elektrycznego, promieni po-iafioletowych itp.), co może mieć szkodliwy wpływ na ustrój (działanie toksyczne).

Należy przyjąć, iż — niezależnie od miejsca działania bodźca — powstające w skó-ze odczyny wywierać mogą przez udział ośrodkowego układu nerwowego ogólny wpływ la ustrój. Wyrazić się on może podniesieniem stanu odporności ustroju, zwiększeniem vydzielniczej czynności gruczołów, powstaniem stanów przekrwienia w narządach, mianami w akcji serca, odczuleniem ustroju itp.

Terapię fizykalną można określić jako leczenie odczynowe.

U

Wnioski ogólne. Czynniki fizykalne wywierają wpływ bezpośredni — w miejscu ich działania oraz pośredni — przez udział układu nerwowego ośrodkowego i wegetacyjnego na cały ustrój.

Rozróżniamy zabiegi miejscowe, gdy bodźce działają na teren ograniczony, i zabiegi ogólne, gdy wywieramy bezpośredni wpływ działającymi czynnikami na cały ustrój.

Działanie czynników' fizykalnych na odcinki segmentarne rdzenia wywiera najsilniejszy wpływ na narządy i układy należące do tego samego segmentu.

Odczyny są zależne od rodzaju, siły i czasu trwania bodźca oraz od wrażliwości poszczególnych tkanek.

Działanie bodźca może być odmienne w warunkach zmian chorobowych oraz w stanach nadmiernej wrażliwości ustroju.

Zabiegi fizykalne mają szeroki zakres wskazań. Są one stosowane w stanach zapalnych zarówno przewlekłych, jak i ostrych, w schorzeniach gośćcowych, porażeniach, w chorobach narządów ruchu, przewodu pokarmowego, narządów miąższowych, w przewlekłych chorobach serca i naczyń krwionośnych, w chorobach skóry i układu nerwowego.

Pod wpływem zabiegów fizykalnych może występować tzw. odczyn zabieg o-w y. Nie jest on skutkiem użycia niewłaściwego rodzaju bodźca, lecz przemawia za zbyt dużą siłą bodźca. Może on wystąpić, gdy zastosowana dawka jest duża albo gdy zabiegi są stosowane zbyt często. Należy wtedy leczenie przerwać, a po ustąpieniu nasilenia odczynu można stosować je dalej, stosując mniejsze dawki i przy odpowiednim rozkładzie w czasie (np. zamiast co dzień — co drugi, trzeci dzień itp.).

PODZIAŁ LECZENIA FIZYKALNEGO

Leczenie fizykalne obejmuje następujące działy:

1.    Leczenie ciepłem (termoterapia), gdy do wykonywania zabiegów używamy ciał ogrzanych.

2.    S w i a 11 o 1 e c z n i c t w o (aktynoterapia i helioterapia) — stosowanie promieni świetlnych widzialnych oraz pozafioletowych i podczerwonych. Leczenie słońcem określono mianem helioterapii.

3.    Elektrolecznictwo (elektroterapia), w którego zakres wchodzą elektryzacje, gdy do wykonywania zabiegów używamy różnych odmian prądu stałego (galwanicznego) i zmiennego małej częstotliwości (faradycznego); elektrostymulacje mięśni, polegające na wywoływaniu skurczów mięśni skutkiem działania prądów impulsowych (np. impulsów exponencjalnych oraz prostokątnych); elektrostymulacje tkanek i mięśni przy użyciu prądów diadynamicznych; jonizacje (jontofore-zy) polegające na wprowadzaniu jonów lekowych przy użyciu prądu galwanicznego.

4.    Leczenie prądami wielkiej częstotliwości: diatermia długofalowa i krótkofalowa oraz mikrofale. Diatermokoagulacje.

5.    Leczenie ultradźwiękami.

6.    Kinezyterapia polegająca na leczeniu usprawniającym układ narządów ruchu przy pomocy ćwiczeń biernych i czynnych oraz gimnastyki leczniczej. Włączamy również w ten zakres masaże lecznicze jako mechanoterapię.

25