str16

2. Realizm

64

Demokratyczne republiki, w których występuje podział władzy, są najlepszą formą państwa, gwarantują bowiem przetrwanie i bezpieczeństwo oraz możliwość ekspansji. Inaczej niż w liberalnej teorii demokratycznego pokoju, demokracje nie są bardziej pokojowe, lecz są najlepszą formą dla imperialistycznej ekspansji. Państwo należy więc zorganizować jako wolną republikę, taką jak Rzym. a nie republikę arystokratyczną, taką jak Wenecja*.

Machiavelli dostrzega różnicę między moralnością zwykłych ludzi a moralnością przywódców, która powinna być w pełni podporządkowana polityce i racji sianu. Oznacza ona pierwszeństwo interesu państwa przed innymi celami. Utrzymanie trwałości władzy i potęgi państwa jest zadaniem nadrzędnym, które stoi przed zasadami moralnymi. Polityka jest odrębną, rządzącą się własnymi prawami -sztuką", gdzie cel uświęca środki. Skuteczność, a nie moralność, jest normą działali politycznych, a racja stanu - kryterium oceny tych działań. Dopiero polityczna aktywność stwarza warunki dla rozwoju moralności, zgodnie z zasadą, że dobre jest to. co skuteczne. Nie ma żadnego uniwersalnego kodeksu moralnego, który obowiązywałby wszystkich ludzi, moralność jest konsekwencją istnienia społeczności politycznych. Państwa, w których występuje podział władzy, nie są związane zobowiązaniami, jeżeli nie są one dla nich korzystne, ponieważ także inni nie będą dotrzymywać podjętych zobowiązań. Władca musi kierować się swoiście rozumianą racją stanu, być gotowy do prowadzenia walki albo prawem albo siłą. a dla realizacji swoich celów może dopuszczać się oszustwa lub zdrady.

Machiavelli utrzymuje, że władca powinien unikać tylko takich wad. które mogą pozbawić go panowania. Powinien zatem używać swej potęgi jak lew. a zarazem być przebiegły i stosować podstęp jak lis. Ludzie są bowiem z natury niewdzięczni, żądni zysku i nielojalni. Dla władcy jest lepiej, gdy budzi strach niż miłość, -albowiem miłość Jest trzymana węzłem zobowiązań, który ludzie, ponieważ są nikczemni, zrywają, skoro tylko nadarzy się sposobność osobistej korzyści, natomiast strach jest oparty na obawie kary; ten więc nie zawiedzie nigdy"^{1 2}.

Państwa przyzwyczajone do rządów twardych będą posłuszne nowym władcom. natomiast państwa, które cieszyły się wolnością i demokracją, trudniej podporządkować. Należy z nimi postępować na trzy sposoby: zniszczyć Je. podbić i w nich rządzić lub ustanowić zależny rząd. który będzie płacić trybut. Doświadczenia historyczne pokazują, że najlepszy jest sposób pierwszy: lepiej podbite państwo zniszczyć. zanim ono nas zniszczy. Rzymianie utrzymali Kartaginę, ponieważ ją zniszczyli. Spartanie stracili Ateny, ponieważ tego nie uczynili³.

2.1.3. Konstytucjonalizm

Konstytucjonalizm dostrzega wpływ przyczyn drugiego poziomu na stosunki międzynarodowe. Jan Jakub Rousseau zwraca uwagę na to. że rezultaty na scenie

1

   Michael Doyle. Uberallsm and World Politlcs, -American Politlcal Science Review" t. 80. nr 4 (Decembcr 1986). s. 1155.

2

   Machiavelll. Książę, s. 84-85.

3

   Na temat Machlavellego Jako stratega wojskowego zob. szerzej: Felix Gilbert. Machtauelli. The Renaissance oj Art oj War, w: Makers oj Modem Strategy Jrom Machiauelll to the Nuclcar Age, Peter Parci (red.), we współpracy z: Gordon A. Craig. Fclix Gilbert. Oxford 1998. Clarendon Press, s. 11-31.