Tomasz Kajetan Węgierski (epikureizm, libertynizm) 5

174 Cz. II. 3. Rozkwit literatury stanisławowskiej

tów polskiego oświecenia — wysuwał na czoło własne, indywidualne doświadczenia; mimo akcentowanej świadomości, że występuje w obronie praw człowieka w ogóle, wywody i oskarżenia formułował we własnym imieniu, demonstrował je na przykładach własnego losu, co zbliżyło go w pewnym sensie do doświadczeń sentymentalistów. Stworzył typ twórczości, do której nawiążą zarówno poeci Sejmu Czteroletniego (Zabłocki), jak i jakobini w rodzaju Jakuba Jasińskiego.

TEATR I DRAMAT

UWAGI OGÓLNE

1. Linii rozwojowych dramatu polskiego, poczynając od ponownego otwarcia sceny narodowej w r. 1774, jnie można by należycie wykreślić bez uwzględnienia takich elementów, jak sama instytucja teatru, jej ustrój, aktorzy, publiczność, mecenasi, ośrodki dyspozycyjne, które w różny sposób wpływały na kierunki przeprowadzanych doświadczeń oraz na charakter polityki repertuarowej. Dzięki wynikom badań podejmowanych w ostatnich latach istnieje szansa dokładniejszego naszkicowania układu sił inspirujących kształt teatru polskiego w okresie od r. 1774 do Sejmu Czteroletniego.

Po siedmioletniej przerwie, podczas sejmu delegacyjnego, powołano na nowo do życią_scenę narodową w dość niejasnych okolicznościach. Co do tego istniały do niedawna dwie hipotezy. Według pierwszej to agenci państw rozbiorowych,^Adam Poniński i August „Sułkowski, w porozumieniu z ambasadorem rosyjskim, doceniając znaczenie teatru jako instytucji oddziaływającej na poglądy i nastroje społeczeństwa, dążyli do stworzenia i opanowania tej ważnej placówki. Obok zabaw, balów, rozrywek, wspaniałych fet dworskich, na których sypano złotem, by zjednać sobie posłów i opinię publiczną dla akceptacji podziału Polski, teatr miał się stać jeszcze jedną formą neutralizowania atmosfery patriotycznej stolicy. W tym celu Poniński zaangażował przedsiębiorcę teatralnego i aktora, wiedeńczyka .Józefa Kurza, który rozpoczął sezon w dniu 30 kwietnia 1774 występami trzech zespołów: polskiego, niemieckiego i włoskiej opery buffo. Stanisław August, mimo ciężkiej sytuacji planując w przyszłości odzyskanie utraconych wpływów w teatrze, zręcznym manewrem wprowadził do „antrepryzy” zaufanego kamerdynera Ryxa i poleci! mu sfinansować przedsiębiorstwo, aby w odpowiedniej chwili przejąć z powrotem inicjatywę w swoje ręce.

Istnieje również wersja druga, bardziej w świetle ostatnich badań prawdopodobna, że..to właśnie król pragnaLfltworzyć teatr w r. 1774, ale główni egzekutorzy podziału Polski, Poniński i Sułkowski, korzystając z poparcia ambasadora Stackelberga, przechwycili jego inicjatywę, podporządkowując sobie obok wielu innych i tę instytucję. Niezależnie od