Untitled22

w warunkach współczesnego kapitalizmu niełatwo poddają się uogólnieniom teoretycznym, prostemu modelowaniu — jeszcze trudniej^l02.

4. Osobliwości cykli.

Czy zanik cyklu koniunkturalnego?

Badacze cykli koniunkturalnych zwracają dużą uwagę na ogólnoświatową (tj. w krajach OECD) recesję gospodarczą w latach 1974--1975, pozostającą w silnym związku z pierwszym szokiem naftowym (IV kwartał 1973 r.), ale i nadmiernie restrykcyjną polityką antyinflacyjną ¹⁰'\ Recesje tę. z uwagi na jej szczególny charakter, przywołam w kolejnym rozdziale; w tym miejscu wystarczy stwierdzenie, że była ona dłuższa i głębsza od poprzednich recesji okresu powojennego, choć podobnie jak tamte (a także recesja w latach 1980-1982) o różnej skali intensywności w poszczególnych krajach. Na przykład w Stanach Zjednoczonych w czasie trwającej 16 miesięcy recesji — od szczytu cyklu w listopadzie 1973 r. do dna cyklu w marcu 1975 r. (zob. tablica 3) produkt narodowy brutto (PNB) w cenach stałych zmniejszył się o 5%, natomiast we Francji w czasie recesji w 1975 r. PNB nie spadł,

¹⁰² Podrozdział (en jest rozwiniętą wersją mojego artykułu: Koncepcja cyklicznego rozwoju gospodarki kapitalistycznej Michała Kaleckiego, zakończonego następującym postscriptum: „Artykuł ten napisałam przy okazji zakończenia edycji Dziel Michała Kaleckiego Uważałam więc za rzecz naturalną wypowiedzenie się o edycji - głównie zresztą o tomach poświęconych teorii kapitalizmu. Redakcja była odmiennego zdania, jak zrozumiałam, głównie ze względu na objętość artykułu. Odnotowuję więc tylko, że ową wypowiedź zatytułowałam: «0 edycji Dziel M. Kaleckiego zdanie odosobnione». Właśnie!" („Ekonomista” 1989, nr 5-6, s. 906). Niniejsza książka nie jest stosownym miejscem na zamieszczenie owej niezamieszczonej przez redakcję „Ekonomisty” (ponad łO-stronicowcj) wypowiedzi, choć taka pokusa naturalnie istniała. Znów więc tylko odnotuję, żc wypowiedź ta prowadziła do konkluzji, iż jest to najdziwniejsza edycja Dziel, jaką kiedykolwiek wymyślono. (Podobnie - dokonana przez redaktora naukowego w nader obszernych Przypisach i dodatkach interpretacja niektórych koncepcji M. Kaleckiego: jawi się on — właśnie dzięki tej „interpretacji” — jako kontynuator już nie tylko myśli K. Marksa i R. Luksemburg, ale i... W. Lenina. Zob. na przykład: M. Kalccki Dzieła, tom 2. ed. cii., s. 298).

¹⁰⁵ W piśmiennictwie polskim wnikliwą analizę recesji 1974- 1975 w krajach OECD daje J. Winiccki Polityka antycykliczna a zwolnienie wzrostu gospodarczego krajów kapitalistycznych, „Ekonomista” 1981, nr I.

tylko stabilizował się na poziomie z poprzedniego roku (a była to wszak najgłębsza recesja okresu powojennego w tym kraju).

Ten wycinków⁷}' obraz rzuca światło na osobliwości poszczególnych cykli — na złożoność i zróżnicowanie wahań koniunktury w warunkach współczesnych. Tak więc są kraje (ich przykładem jest Francja), w których cykl koniunkturalny przejawia się głównie we względnych, a nie w absolutnych wahaniach podstawow^:ych wskaźników ekonomicznych (stąd recesje to z reguły tylko zwolnienie wzrostu gospodarczego). Ale są też kraje, w których recesje okresu powojennego są wprawdzie krótsze i płytsze niż dawniej, ale przejawiają się w absolutnym spadku PNB; klasycznym przykładem są Stany Zjednoczone.

Tablica 2

Cykle koniunkturalne w Stanach Zjednoczonych w latach 1854-1982

Przeciętne miary czasu trwania faz i cykli (w miesiącach)

Okresy (od dna do dna)	Liczba cykli	ekspansja^0		recesja^1*		pełny cykl'
		śred nia	odchy lenie stan dardowe	śred nia	odchy lenie stan dardowe	śred nia	odchy lenie stan dardowe
1854- 1897	10	27	9	24	17	51	24
1897-1933	10	23	10	20	10	43	10
1933-1982 1933-1982	10	49	27	11	3	60	26
(bez wojen)^0	n	37	15	11	4	48	14
1854-1982 1854 -1982	30	33	20	18	12	51	22
(bez wojen)^6	25	27	1)	19	13	46	16

¹¹ Kie uwzględniono ekspansji w czasie trwania drugiej wojny światowej, wojny koreańskiej oraz wojny wietnamskiej i następującej bezpośrednio po niej recesji.

''Nie uwzględniono również ekspansji w czasie trwania wojny domowej i pierwszej wojny światowej oraz następujących bezpośrednio po nich recesji.

Ekspansja mierzona od dolnego do górnego punktu zwrotnego.

" Recesja mierzona od górnego do dolnego punktu zwrotnego.

"Cykl mierzony od dolnego do dolnego punktu zwrotnego.

Uwaga: Średnie oraz odchylenia standardowe zaokrąglone do pełnych miesięcy.

Źródło: V. Zarnowitz Recent Work on Business Cycki in H mor kol Pcrspeciice: A Review uf Thcories and Ecidence. Mournal of Economic Literaturę" 1955, nr 2, s. 526.

113