Zdjęcie3907

72 Rozdci«l 3. Pnyciyny d>*sleks|i

Rysunek 3.1. Pierwotne I wtórna przyczyny a trzy poziomy opisu zjawiska dysletejl Źródło: opracowani© wiosno.

Mimo postępu badań i wiciu nowych odkryć - jak pisze Hubib (ibidem) - rzeczywiste mechuniziuy powstawania dysloksji rozwojowej sj) nudni okryte tajemniej) i pozostaję przedmiotem intensywnych badań pro* wudzonych w różnych dziedzinach neuronauki z różnych teoretycznych perspektyw.

Pierwotne czynniki etiologiczne sę źródłem deficytów poznuwczych różnego rodzaju, które staję się niejako przyczynami wtórnymi, poprzez swój bezpośredni udziul w procesach czytaniu i pisania. Przyczyny te w tai* sce tradycyjnie nazywa się patomechnnizmami (na wzór terminu używane* go w naukach medycznych). Tbrmin len oznacza mechanizm powstawania zaburzenia, jego zaś poznawanie obejmuje objaśnianie przyczyn zaburzeń i ich skutków oraz zwlęzków między nimi (Bogdanowicz 2001). Jak waka*

żuje wiele badań dotyczących wspó [występowania zaburzeń uczenia się (por. rozdz. 1), często te same przyczyny pierwotne - np. zmiany neuroana* tomicznc - mogą stawać się źródłem różnych patomechanizmów i w efekcie wywoływać różne objawy na poziomie behawioralnym.

Na przykład Spionck w swojej koncepcji za przyczynę dyslcksji i dys-grafii uważała deficyty funkcji pcrcepcyjno-motoiycznych. Dzisiaj największa zgodność wśród badaczy dotyczy patomcchanizmu fonologicznego (deficyt przetwarzania fonologicznego), często także patomcchanizmu czasowego (deficyt przetwarzania czasowego) czy automatyzacji.

3.2. Najważniejsze teorie etiologiczne

3.2.1. Poglądy historyczne

Pomimo rozwoju badań etiologia zaburzeń czytania nadal pozostaje kontrowersyjna. Właściwie od końca XIX w., kiedy to po raz pierwszy opisano przypadek dyslcksji u dzieci, do dnia dzisiejszego współistnieje wiele równorzędnych wużnych teorii, częściowo lub w dużym stopniu udokumentowanych, nie nadal brakuje wystarczających danych umożliwiających ich ostateczną weryfikację. Wielu badaczy stoi na stanowisku, że przyczyny specyficznych zaburzeń czytania mają charakter kompleksowy (polietio-logia) i w związku z tym dążenie do wydzieleniu przyczyny podstawowej nic może przynieść rozstrzygnięcia. Inni z kolei sugerują, żo różne czynniki warunkują inne odmiany zaburzeń czytania na poszczególnych etapach nauki (SnowUng 1987,2001; Szczerbiński 2007).

Wśród starszych teorii etiologicznych powstałych do lat 80. ubiegłego wieku można wyróżnić dwie grupy - teorie psychogenne i neurogen-nc (inaczej organiczne). Tb drugie można z kolei podzielić na teorie, które przyczyn zaburzeń czytania upatrują w zmianach anatomicznych w ośrodkowym układzie nerwowym oraz na takie, które przyczyn tych doszukują się w zmianach funkcjonalnych tego układu. Tborie neurogenne uznają konstytucjonalne podłoże zaburzeń czytania. Ich odmianą jest teoria genetyczna, która zakłada dziedziczenie pewnych anatomicznych łub funkcjonalnych cech ośrodkowego układu nerwowego, determinujących pojawienie się trudności w przyswajaniu umiejętności czytania. Jej przeciwieństwem jest teoria zakładająca, że przyczyny problemów z opanowaniem tej umiejętności powstają w toku rozwoju jednostki. Szczegółowy opis tych stanowisk etiologicznych przedstawiły w literaturze polskici Bogdanowicz (1987,1994) 1 Koltuska (1989).