11 (81)

klasy średniej daje większy prestiż? W odpowiedzi należy stwierdzić, że gdyby osoba z niższej klasy tak zrobiła, to zostałaby odrzucona przez jej własną grupę. Zobaczymy dalej, że akcenty regionalne mogą przenosić sobą pewne pozytywne stereotypy.

Jak są spostrzegane osoby, które wypowiadają się z różnym akcentem? Przeprowadzono badania za pomocą techniki „pasującego ubioru", gdzie uzdolniony mówiący nagrał na taśmę tę samą wypowiedź, ale z różnymi akcentami. Taśmy te były następnie oceniane przez sędziów, którzy byli przekonani, że słuchają różnych osób. Na podstawie takich badań przeprowadzonych w Anglii stwierdzono, że istnieje społeczna hierarchia akcentów, od „wykształconej wymowy" (np. Południe, osoba wykształcona) na szczycie, poprzez akceptowalne lokalne odmiany, jak w Yorkshire i Szkocji, i w dół do wyraźniejszych akcentów miast przemysłowych, takich jak cockncy wraz z wyraźnymi akcentami wiejskimi. Osoby mówiące akcentem ze szczytu hicrachii są szacowane jako osoby pochodzące z wyższej klasy społecznej, a także jako inteligentniejsze, ambitniejsze, zdrowsze - a nawet wyższe i czyściejsze. Choć również osobom posługującym się akcentem o niższym statusie przypisywanych jest wiele pożądanych właściwości, szczególnie przez ludzi, którzy sami mówią w ten sposób. Sądzi się o nich, że są: 1) bardziej uc/ciwi, przyjacielscy, sympatyczni i hojni i mają większe poczucie humoru; 2) bardziej męscy w przypadku mężczyzn; 3) bardziej autentyczni, ponieważ akcenty „wykształconej wymowy” są spostrzegane jako ukrywające czyjeś pochodzenie społeczne (Gilcs i Coupland, 1991).

Kody mowy. Mowa różni się w klasach społecznych również na inne sposoby. Schatzman i Strauss (1955) przeprowadzili wywiady z ludźmi, którzy przeżyli tornado w USA i odkryli interesujące różnice klasowe: robotnicy, w porównaniu z przedstawicielami klasy średniej, stosowali swą własną perspektywę, toteż ich prezentacje były trudne do zrozumienia, jeśli słuchacz nie był obecny w czasie samego wydarzenia. Podawali raczej konkretną informację zamiast kategorii ludzi lub działań i nie ilustrowali swych wypowiedzi. Bernstein (1961) poszedł jeszcze dalej i uzasadniał, że ludzie z klasy średniej w Anglii stosują „rozwinięty" kod lingwistyczny, podczas gdy robotnicy używają kodu „ograniczonego”. Sądził, że kod rozwinięty czyni mniej założeń co do punktu widzenia słuchaczy, jest mniej zależny od kontekstu i bliższy „poprawnej" mowie

m

wyuczonej w szkole. Stosuje bardziej standardową gramatykę^ -więcej zdań podrzędnych i obszerniejszy słownik. ..    u ,X

Idee te doprowadziły do wielu badań, w których próbki-mowy. brano od dzieci z takim samym ilorazem inteligencji z klasy robotniczej i klasy Średniej. Tak jak przewidywano, zwykle stwierdzano, że dzieci z;klasy robotniczej używają krótszych zdań. rzadziej korzystają ze zdań podrzędnych i mają uboższy słownik, ich mowa jest bardziej konkretna;-rzadziej bierze pod uwagę punkt widzenia słuchaczy i stosuje więcej zakończeń typu „nieprawdaż" i „no. wiesz". Tym niemniej, jak w przypadku:akcentów. dzieci były w pełni zdolne do używania obu kodów: dzieci i.klasy robotniczej przechodziły na bardziej rozwinięty kod w przypadku tematów szkolnych lub abstrakcyjnych, podczas gdy dzieci z klas średnich stosowały bardziej ograniczony kod w czasie nieformalnych pogawędek (Robinson, 1978).

Osoby niewykształcone mówią także mniej „gramatycznio^,V^ ⁱlub moglibyśmy powiedzieć, że stosują inną gramatykę. Trudgill stwierdził, że 70 procent badanych z klasy robotniczej w Detroit używa podwójnej negacji (np. „nie mogę nic jeść"), w porównaniu z 2 procentami badanych z klasy średniej. W Norwich 97 procent osób z klasy robotniczej nie wymawiało końcowego „s" przy czasownikach („she likc him very much" - ona lubić go bardzo mocno) w porównaniu z 2 procentami tych z klasy średniej. Inne przykłady zanotowane przez Trudgilla a dotyczące angielskiej gramatyki stosowanej przez robotników to: „Robięto, wczoraj" lub „Było jej co powiedziała".    . -.u-    ..irr-e*. ;

Źródła tych dwóch stylów mówienia biorą się częściowo z różnych sposobów, w jaki matki zwracały się do swych dzieci. Matki-z kias robotniczych mogą odpowiadać na pytanie „bo tak jest", albo'„bo tak mówię", podczas gdy matki z klas średnich dokładnie motywują swe, często długie, wyjaśnienie. Matki z klas robotniczych kontrolują; swe dzieci groźbami, matki z klas średnich umotywowanymi wyjaśnieniami konsekwencji działań (Robinson. 1978). Stwierdzono, że nauczyciele kierują do dzieci z klas robotniczych mniej złożonych wypowiedzi, choć dzieci te są w stanic w pełni rozumieć bardziej złożone wypowiedzi i mogą je stosować w domu.    i *.' •

Czy kod rozszerzony jest bardziej efektywny niż ograniczony? W zadaniach komunikacyjnych w laboratorium dzieci z klasy robotniczej spisywały się nieco gorzej niż te z klasy średniej o podobnym ilorazie in-

93