14102010219

znawstwa PAN i Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN, a także pewne ustalenia komitetu redakcyjnego. Interpunkcję kodyfikuje Słownik interpunkcyjny języka polskiego Jerzego Podrackiego (1993), także różniący się niektórymi rozwiązaniami szczegółowymi od poprzednich rozstrzygnięć z tego zakresu.

Kodyfikacja języka może tyć implicite zawarta w każdym słowniku ogólnym języka polskiego. W polskiej tradycji leksykograficznej tak było, gdyż słowniki ogólne miały z zasady charakter nie wyłącznie rejestrujący, lecz także normatywny. Nie uwzględniano w nich bowiem tych wyrazów i ich znaczeń, które redaktor słownika uznał za pozostające poniżej normy, podawano też formy fleksyjne, a w przykładach również połączenia składniowe, które uznano za normatywne. Przykładem nowszego wydawnictwa tego typu jest Słownik współczesnego języka polskiego, opracowany pod red. Bogusława Dunaja (1996). *

Na początku lat 90. XX w. podjęto prace nad nowymi wydawnictwami, kodyfikującymi w całości współczesną normę językową. W ich wyniku ukazał się (1995) Praktyczny słownik poprawnej polszczyzny. Nie tylko dla młodzieży^U1. Wbrew podtytułowi jest on przeznaczony przede wszystkim dla uczniów szkół średnich. Zawiera wybór tych wyrazów, których użycie może sprawiać kłopoty, obejmuje wszystkie poziomy języka, ale tylko w zakresie słownictwa stosunkowo często używanego. niespecjaUstycznego. Istotną nowością tego słownika jest oparcie się na koncepcji dwóch poziomów normy w polszczyźnie (por. s. 32-37), co w praktyce doprowadziło do skodyfikowania normy użytkowej, której elementy są w słowniku określone za pomocą odpowiednich kwalifikatorów (najczęściej poi, ale także rcg. i śród.). Rozstrzygnięcia dawane w tym słowniku często odbiegają od tych, które występują w Słowniku poprawnej polszczyzny PWN z r. 1973 i stanowią próbę nowej kodyfikacji normy polszczyzny około 1990 r.

W 1999 r. ukazał się Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN, pod red. naukową Andrzeja Markowskiego, zawierający kodyfikację normy polszczyzny końca XX w. Liczy on niemal 31 000 haseł, w których umieszczono wyrazy wymagające interpretacji normatywnej, czyli takie, które mogą sprawiać kłopoty poprawnościowe różnego rodzaju - gramatyczne, semantyczne, fonetyczne, stylistyczne, ortograficzne. Obszernie potraktowano w nim zagadnienia składniowe (podano wiele schematów składniowych).

W słowniku konsekwentnie zastosowano (widoczną już w Praktycznym słowniku poprawnej polszczyzny z r. 1995) koncepcję dwóch poziomów normy językowej i wszędzie tam, gdzie było to konieczne i celowe, kodyfikowano wyrazy, ich formy i połączenia na obu poziomach normy. Realizacja tego założenia teoretycznego powoduje, że w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny oprócz rozstrzygnięć kategorycznych (np. ostrzeżeń przed formami błędnymi, sygnalizowanymi słowem nie:) wiele jest rad, zaleceń, wskazywania na formy lepsze, wa-riantywne albo takie, które mają zakres utycia ograniczony do pewnej odmiany środowiskowej, zawodowej czy terytorialnej, a które z zasady tworzą poziom

¹⁴⁷ Redaktorem naukowym jest A. Markowski, autorami haseł 12-osobowy zespól pracowników naukowych UP UW i IJP PAN.

normy użytkowej. Także w tym słowniku są hasła problemowe, tu wyodrębnione w odrębną część, a mające postać obszernych artykułów hasłowych, w których zostały omówione podstawowe zagadnienia językoznawstwa normatywnego¹⁴⁸

W ciągu kilku ostatnich lat pojawiły się wydawnictwa, zawierające kodyfikację normy opartą na Nowym słowniku poprawnej polszczyzny, z rzadka różniące się od niego rozwiązaniami szczegółowymi¹⁴⁹. Liczne są też słowniki ortograficzne (ich liczba przekracza 50), kodyfikujące normę w zakresie pisowni i interpunkcji¹⁵⁰. Pośrednio kodyfikację normy zawierają też słowniki specjalistyczne: frazeologiczne¹⁵¹, wyrazów obcych¹⁵², synonimów¹⁵³ i inne¹⁵⁴.

Na koniec warto prtytoczyć trafne uwagi Danuty Buttler, dotyczące charakteru działań kodyfikacyjnych ostatnich trzydziestu lat. „Poczynania kodyfikacyjne naszych czasów - pisze uczona - cechuje większd^ezstronność; opierają się one na gruntownej analizie obiektywnego stanu języka i społecznych warunków jego •funkcjonowania. Autorzy wydawnictw normatywnych podejmują je rozważnie i ostrożnie, po rozpatrzeniu wszystkich argumentów «za» i «przeciw», danych historycznych, socjologicznych, statystycznych itp. Kodyfikację dziewiętnastowieczną nazywa się często preskryptywną, bo była zbiorem arbitralnych przepisów używania środków językowych - zakazów i nakazów. Kodyfikacja dwudziestowieczna ma charakter deskryptywny, bo rozstrzygnięcia normatywne są podawane do wiadomości użytkowników języka wraz z argumentacją uzasadniającą ich ostateczne sformułowanie, często także z prognozami, dotyczącymi przypuszczalnych dalszych losów ocenianych form, wyrazów i konstrukcji”¹⁵⁵.

’** W r. 2004 ukazało się nowe wydanie tego słownika pod zmienionym tytułem Wielki słownik poprawnej polszczymy. W wydaniu tym nie nastąpiła jednak zmiana kodyfikacji, a tylko jej nieznaczne uściślenie i sformułowanie w odniesieniu do nowych zjawisk językowych, które pojawiły się po r. 1998

¹⁴⁹    Chodzi tu przede wszystkim o Popularny słownik poprawnej polszczyzny A. Markowskiego z r. 2001, Szkolny słownik poprawnej polszczyzny M. Dużyńskicj-Markowskicj z r. 2002 i obszerny poradnik Język polski. Poradnik Profesora Andrzeja Markowskiego z r. 2003, zawierający wiele rozstrzygnięć kwestii szczegółowych, niewystępujących w innych źródłach normatywnych.

¹⁵⁰    Najważniejsze i najobszerniejsze z nich to Praktyczny słownik ortograficzny współczesnego jęyka polskiego, pod red. T. Karpowicza, Warszawa 1998; Wielki słownik ortograficzny języka polskiego, pod red. A Markowskiego, Warszawa 1999; Wielki słownik ortograficzno-fleksyjny, pod red J. Podrackiego, Warszawa 2001; Leksykon ortograficzny E. Polańskiego i P. Żmigrodzkiego, Warszawa 2001; Wielb słownik ortograficzny PWN, pod red. E. Polańskiego, Warszawa 2003

¹³¹    Np. Słownik frazeologiczny współczesnej polszczyzny S. Bąby i J. Liberka, Warszawa 2001; W kilku słowach. Słownik frazeologiczny języka polskiego K. Mosiołek-Kłosińskiej i A. Ciesielskiej, Warszawa 2001; Wielb słownik frazeologiczny języka polsbego P. MOldnera-Nieckowskiego, Warszawa 2003.

¹³²    Np. Wieża Babel Słownik wyrazów obcych nie tylko dla gimnazjalisty R. Pawelca. Warszawa 1999; Wielb słownik wyrazów obcych i trudnych A Markowskiego i R. Pawelca, Warszawa 2001.

¹³⁵ Np. Słownik synonimów A. Dąbrówki, E Gcller, R. Turczyna, Warszawa 1995; Słownik synonimów polskich, pod red. Z. Kurzowej, Warszawa 1998; Popularny słownik synonimów i antonimów G. Dąbkowslciego i M. Marcjanik, Warszawa 2002.

¹⁵⁴ Np. najnowszy słownik ogólny języka polskiego - Uniwersalny słownik języka polsbego, pod red. nauk. S. Dubisza, Warszawa 2003, w którym są zawarte liczne wskazówki dotyczące wymowy i fleksji wyrazów.

¹³ D. Buttler, Kodyfikacja normy, jw., s. 16.