2010 12 12"A

i'-¹: :

'ssą*

r'

;; ■: t

■■■ i

£

świata wzmocniła ich specyfikę. Podstawowym elementem społeczeństwa jest rodziCth'

owią

i!    i:

f.    !••

'f

cają jednak możliwość zaakceptowania bezpośredniego określania japońskich pr.j cedur zarządzania jako kulturowego wyrazu Wa. Dowodzą, że mkie-fozwiązgru.ą

;■

i

186 . ROZDZIAŁ 3 Przedsiębiorstwo sieciowe: kultura, instytucje i organizacje

pa, a nie jednostka. Lojalność należna jest rodzirue^Ł-wyniiraiace z u zania wobec innych jednostek podporządkowane są „prawu naturalnemu” rodziny-; Wykształcenie jeśFwarfó^cIąTentralną, zarówrićTdia poprawy^potożenia społeczego stwa, jak i rozwoju osobistego. Zaufanie i reputacja na gruncie danej sieci zobowiąż zań to najwyżej cenione walory, a w przypadku niepowodzenia - najsurowiej sankcjonowane reguły (Willmott 1972; Baker 1979).

Chociaż wpływ kulturowych atrybutów na formy organizacyjne jest czasami wyjaśnieniem zbyt nieokreślonym, bo niekonkretnym, wydawałoby się jednak, że powszechność form sieciowych w Azji Wschodniej można odnosić do tych wspólnychaI kulturowych tendencji. Jeśli podstawą transakcji ekonomicznych nie jest indv\viJu- h, um, to prawa własności są drugorzedy wztdędem praw ro^giny. A jeśli hiftrąrfjwś ;•:» zobowiązańlcształtowana jest przez wzajemne zaufanie, trwałe sieci muszą być two- : rzone najpuncie takiego zaufania, gracze zaś zewnętrzni wobec tych sieci nie beoa t , na~ryntm tralćtowani jednakowo.    f.

Jeśli to jednak kultura wspiera powszechność sieciowych wzorów biznesu, tym/. I co wydaje się tłumaczyć ich znaczne różnice, a równocześnie wzmacniać logikę usieciowienia, są instytucje. Fundamentalna różnica_międzyjymL.trzemaJailturami, wiąże się z rolą państwa, zy6w^^w pJ^e.histotcycznyjxi_>jak.Lw. procesie industria> lizacjlTWe wszystkich przypadkach państwo zastępowało społeczeństwo.j3bwwatei-, //skie:_hą n dl o we i przemysłowe elity, podlegały .nadzoxawi_państwa, na zmianę łasić?? wemu i represyjnemu. Jednakże w każdym przypadku historyczny charakterpan’ \ stwa i odgrywana przez nie rola były odmienne. W tym miejscu wywodu musi| wprowadzić rozróżnienie między rolą państwa w historii a działaniami współczei/ snego rozwojowego państwa (Wadę 1990; Biggart 1991; Whitley 1993).    j

W niedawnej historii występowała istotna różnica między państwem japońskiej (Beasley 1990; Johnson 1995) a państwem chińskim (Feuerwerker 1984). W czasach swej kolonialnej dominacji-ppahstwo japoński|) kształtowało nie tflko Japonię, lecz także Koreę i Tajwan (Amscfem i979~ T9S5, 1989, 1992). Od epoki Meiji b« ło podmiotem autorytarnej modernizacji, lecz działającym za pośrednictwem jjyęj spół z opartymi na kląnągh grupami interesu (zaibatsu)~z których część wywodziła się jeszcze z domów handlowych związanych z potężnymi panami feudalnymi (N orf man 1940). Japońskie państwo imperialne stworzyło pgwoęzesną. wyizolowaną-- • technokrację, kt'Ót1i'^ośkonaliła~śwóje umiejętności w procesie budowania japońskiej maćluńy wojennej (bezpośrednim poprzednikiem MITI [Ministry of International Trade and Industry] było Ministerstwo Zbrojeń [Ministry of Munitionś), jądro japońskiego przemysłu militarnego) Johnson 1982). Dopiero,-gdy uwzględnij mv_ten, szczególny kontekst, instytucjonalny, zrozumiemy dokładniej sposóp oddziaływania kultury na organizacje. Na przykład, Hamilton i Biggart (1988) p<.j-kazują instytucjonalne zaplecze tego kulturowego wyjaśnienia, za pomocą którego tłumaczy się zwykle japoński mechąnjgmJb&dowajiia konsensusów procesie pracj, wprowadzając pojęcie Wa, czyli harmonii.JWhjgst dążeniemdo jntegracji ładu_śwj:!.: ta przez podporządkowanie jednostkTź\vyczajom_ grupy, Biggart i Hamilton odrzd-

caia iecłnak możliwość raakreentnwania    nLrrr»ślania iannnclrirk nr.'i

gapizacyjne wynikają z systonu^pj^emysłowęgo, promowanego i wprowadzanego prźez państwo'" które znajduje oparciejw-iego wdrażaniu w elementach~tradycvinei nffluiyHaedacycfi' budulcem.iakim posługują.się instytuge^rworzgc organizacje. Tak pBŚS^ująS Śayle’a, „japoński rząd nie stoi ani z b.qku,_aiii ponad społeczeństwem, jest raczej miejscem, wTctorym negocjowane są porozumienia Wa" (tamże, s. 72). AzatEtmgrupy"Biznesu w Japonii - podobnie jak działo się to historycznie na obszarach japońskich wpływów - są zasadniczo_zQrganizQatane_p.ionowQ.„.woikół-głów-nejjcorppracji, mającej bezpośredni dostęp do państwa.

Giuńskie_państwO_;> w szczególności w południowych Chinach, podstawowym S\ źródle chińskiej przedsiębiorczości, miało bardzo odmienny stosunek do sfery biz-^?.,. -nesu. Zarówno w ostatnich 10-leciach państwa imperialnego, jak i w krótkim okre-sie państwa Kuomintangu w Chinach, prywatna działalność gospodarcza była zara- / zem przedmiotem eksploatacji, jak i zabiegów, traktowana raczej jako źródło do- ^/ chodu niż motor bogactwa. Prowadziło to, z jednej strony, do szkodliwych praktyk nadmiernego opodatkowania i braku wsparcia dla industrializacji; z drugiej strony, wiązało się z faworyzowaniem pewnych grup biznesowych i łamaniem zasad konkurencji. W reakcji na ten stan rzeczy, chińskie firmy starały się trzymać jak najdalej od państwa, co znajdowało wsparcie w odwiecznym łęku zaszczepionym przed-sigbiorczymi Chińczykom z południa przez ich najeźdźców z północy.. Przy takim dystansowaniu się wobec państwa, w transakcjach" biznesowych uwydatniała^śię^rola rodziny, jak równTeTIoKaKyćhl^egiónatóyćh'związków,' która to"tencfeńcja - według Hamiltona (1984, 1985) - datuje się od czasów dynastii Qing.

Przy braku wiarygodnego państwa egzekwującego prawa własności, nie trzeba być konfucjanistą, aby ufać raczej krewnym niż spisanemu na papierze kontraktowi prawnemu. Co znamienne, jak wykazał North (1981), to aktywny na Zachodzie udział państwa w egzekwowaniu praw własności,, ą. nie brak jego interwencji, stał agLdgcythfjącym czynnikiem w organizowaniu działalności gospodarczej na jzasa-dach transakcji rynkowy^ząwięrąnych między wolnymi, indywidualnymTpodmio-tąmi. Gdy państwo - jak w Chinach — nie działało na rzecz tworzenia rynku, zadanie to brały na siebie rodziny, omijając państwo i zakorzeniając mechanizmy rynko-tgSjyJśbotetźriiebudowanyćh"s{eciacKT"

Dynamiczna konfiguracja południowoazjatyckich sieci biznesu, zdolna stawić czoło wyzwaniom gospodarki globalnej, wyłoniła się jednak w drugiej połowie XX w.^^d decydującyjn^woływem tego, co Chalmers Johnson (1982, 1995) nazwa! 'państwem ijy/^vo\oy^m)[developmental State]. Aby w zakres tego ważnego pojęcia, które zrodziło się w toku badań Johnsona nad rolą MITI w gospodarce ja pońskiej, włączyć szersze doświadczenia związane z procesem południowoazjatyc-kiej industrializacji, w mojej własnej pracy posługiwałem się nieco zmodyfikowaną definicją państwa rozwojowego (Castells 1992)¹. Państwo iest rozwojowe. gdv wspiera swą legitymizacje na własnej zdolności do pro mowan iaJ podtr zy prywajńa rozwoju? przez rozwój rozumiem poląćźenie"sfałych wysokich stóp ekonomicznego

ROZDZIAŁ 3 Kultura, instytucje i organizacja ekonomiczna

187

1

Chalmers Johnson w swojej ostatniej książce (1995) skłonił się ku mojej redefinicji państwa rozwojowego, słusznie wodząc w niej dalsze rozwinięcie jego teorii.