20110130842

masy wilgotnego powietrza, powodują jego oziębienie i obfite opady atmosferyczne. Masy powietrza, przechodzące na drugą stronę gór, są już pozbawione wilgoci, wskutek czego klimat jest tam suchy. Ma to wpływ na roślinność i zwierzęta zasiedlające oba obszary.

Klimat jest ważnym czynnikiem glebotwórczym, powoduje , wietrzenie mechaniczne i chemiczne skały macierzystej oraz wpływa na ruchy wody w glebie, umożliwiając przemieszczanie się składników chemicznych. Ilość próchnicy w podłożu uzależniona jest od warunków klimatycznych, ponieważ szybkość rozkładu szczątków roślin i zwierząt zależy od temperatury i wilgotności. Udział organizmów w procesie tworzenia się gleb polega przede wszystkim na produkcji materii organicznej, z której pod wpływem mikroorganizmów powstaje próchnica - część składowa gleby. Gleby klimatów gorących i wilgotnych, wbrew pozorom, są ubogie w próchnicę. Martwa materia organiczna jest tu szybko mineralizowana przez organizmy glebowe. W klimatach chłodnych rozkład szczątków organicznych i ich mineralizacja przebiega wolniej (niska temperatura!), stąd gleby są tu bogate w próchnicę. W klimacie umiarkowanie ciepłym temperatura jest wprawdzie wyższa, ale niewielkie opady i niewielka wilgotność gleby powodują powolny rozkład materii organicznej i tworzenie się gleb bardzo bogatych w próchnicę.

Gleba jest jednym z najważniejszych czynników umożliwiających żyde określonym roślinom w podłożu specyficznym tak pod względem struktu- ; ry, jak i składu chemicznego. To ona dostarcza soli mineralnych, jest więc ważnym czynnikiem edaficznym. Wymagania różnych gatunków roślin i ich ¹ zbiorowisk pod względem gleb są rozmaite. Biorąc pod uwagę zawartość substancji mineralnych w glebie, wyróżnia się kilka grup roślin i ich zbio- | rowisk, np. słonorośla (soliród, aster solny, namorzyny), azotolubne (po- j krzywa, łopian) lub wapniolubne, czyli kalcyfity (skalnica, szarotka).'

Skład i struktura gleb w dużym stopniu decydują o różnorodności i bogactwie fauny i flory glebowej. Skład chemiczny podłoża wpływa na występowanie różnych grup zwierzęcych silnie związanych z glebą, np. ślimaki żyją na podłożach bogatych w wapń.

Wiele grup organizmów wykazuje specjalne upodobania i przystosowania do podłoża o określonych właściwościach mechanicznych. W związku z tym wśród roślin wyróżnia się takie grupy ekologiczne, jak: rośliny podłoża skalistego, piasków, gleb pulchnych, zwartych itp.

Zastanów się

Jakie znasz przykłady roślin przystosowanych do wegetacji na wyżej wymienionych typach podłoży?

U zwierząt obserwujemy przystosowania do poruszania się na różnych _: typach podłoża, np. na błotach (renifer, łoś), luźnych piaskach (wielbłąd), na zwartych podłożach otwartych przestrzeni (koniowate), na skałach (kozica).

Na rozmieszczenie organizmów w dużym stopniu wpływa temperatura i wilgotność, ale również watr, gęstość ośrodka czy skład chemicz-

ny powietrza. Zwierząt nie spotykamy na terenach pokrytych wiecznym śniegiem i lodem (z wyjątkiem niektórych), na szczytach wysokich gór, na bardzo jałowych obszarach pustyń i na obszarach wulkanicznych, gdzie wydobywają się trujące gazy. Do środowisk tych zwierzęta nie potrafią się przystosować.

Oprócz abiotycznych czynników środowiska na organizmy oddziałują czynniki biotyczne, związane z wpływami jednych organizmów na drugie, z których jedne utrudniają, a inne ułatwiają im bytowanie. Jednym z istotniejszych jest konkurencja-współzawodnictwo o różne czynniki środowiskowe - o pokarm, miejsce do żyda, światło itp. Konkurencja decyduje o składzie gatunkowym zarówno roślin, jak i zwierząt Gatunek silniejszy, sprawniejszy, lepiej przystosowany, tolerujący większy zakres zmian danych czynników ekologicznych, ma większe szanse przetrwania i wydania potomstwa. Taki gatunek wypiera inny - gorzej przystosowany.

Wpływ zwierząt na roślinność przejawia się w żerowaniu na roślinach, zapylaniu ich kwiatów czy przenoszeniu owoców, nasion, zarodników, np. kwiaty tojadu Aamitum są zapylane przez trzmiela Bambus.

Czy wiesz, że...?

Zależnoić bezpośrednia roślin od innych roślin odgrywa decydującą rolę w występowaniu i rozmieszczeniu geograficznym takich grup, jak: eplfily (np. liany), saprofity, symbionty, pasożyty i półpasożyty. Wyraźnie stwierdza się to u wysoko wyspecjalizowanych pasożytów - Uh występowanie (podobnie jak w przypadku zwierząt zapylających) dokładnie pokrywa się z występowaniem gospodarza.

Czynniki antropogeniczne

Jednym z czynników biotycznych, kształtującym rozmieszczenie organizmów na Ziemi, jest działalność człowieka. Rozmiary i charakter tej działalność oraz różnorodność wpływów i ich skutków sprawiły, że wyróżniono je jako odrębną grupę czynników.

Czynniki antropogeniczne w szczególny sposób wpłynęły na rozmieszczenie organizmów w najnowszym okresie historii żyda na Ziemi Zmiany powodowane działalnością człowieka, szczególnie od okresu w którym zaczął się on zajmować rolnictwem, były - i są nadal - przyczyną zmian w charakterze zbiorowisk roślinnych, flor i faun. Zmiany te określa się mianem synantropizacji Bezpośrednio od człowieka zależy występowanie wielu roślin użytkowych; jego działalność spowodowała też powstanie zbiorowisk chwastów (rośliny segetalne) i roślin ruderalnych.

Zastanów się

Analizując kolejne etapy synantropizacji szaty roślinnej, przedstawione na ryc. 250,

określ stosunek człowieka do przyrody w kolejnych fazach jego rozwoju.

Wpływ człowieka na szatę roślinną i faunę może mieć charakter pozytywny lub szkodliwy. Przykładem działań negatywnych jest nadmierne osuszanie terenów przez źle przeprowadzane melioracje i regulacje rzek.

-347-