221 (3)

TOMASZ MIKA (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)

Tytuły w Rozmyślaniu przemyskim.

Część II - stylistyczne ukształtowanie

Artykuł niniejszy jest kontynuacją poprzedniego , który zawierał opis i analizę formy tytułów rozdziałów w największym polskim apokryfie - Rozmyślaniu przemyskim. Okazało się, że pisarz polski zwykle tytułował rozdziały w dużym stopniu niezależnie od łaciny, wypró-bowując wiele schematów składniowych - na oczach czytelnika. Wiele środków językowych pojawia się kilkakrotnie na niewielkim obszarze (blisko siebie). Pisarz następnie rezygnuje z tych środków i konstrukcji, które się mu nie sprawdziły, a wykorzystuje te, które spełniają swoje zadanie. Jest to chyba jedna z przyczyn zaistnienia w średniowieczu ogromnej liczby skomplikowanych struktur składniowych, które nie znalazły swojej kontynuacji.

Poprzednie rozważania zakończyłem informacją, że w Rozmyślaniu przemyskim² (dalej skrót RP) zdarza się tak, że „użycie rzadkiego schematu w obrębie określonego obszaru tekstu jest zdeterminowane treścią”^{1 2 3}. Od tego miejsca chciałbym te rozważania rozpocząć.

Zacznijmy od tytułów czcień (‘czytań’) 380-391: i

0 tem, jako pirwy swą radę wydał, kakoby Jesukrysta umorzyli. Rada pirwego; O radzie wtorego rąjdce, który nieco odmawiał śmierci miłego Jesusa tako rzekąc; O radzie trzeciego radcę, który też odmawiał śmierci miłego Jesukrysta tako rzekąc; O radzie czwartego radcę, który miłościwie pomagał swą radą, iż miły Krystus nie miał umrzeć, rzekąc; Rada piątego radcę, który barzo przykro mówił przeciw Kaifaszowi i wszytkiej radzie, odmawiając śmierć miłego Jesukrysta; Rada szóstego radcę, który swą wszytką radą i jego wszytką siłą i wszytkim jego umysłem chciał, iżby miły Krystus umęczon; Rada siódmego radcę, który barzo pokrycie przywodził, iżby lepiej, aby Krystus umęczon, rzekąc tako; Rada osmego radcę, który sie nie barzo przymawiał ku śmierci miłego Jesukrysta, a ten tako rzekł; Rada dziewiątego radcę, który radził, iżby wypisan miły Jesus

1 wypędzon z ziemie, a ten <tako rzekł>; Rada dziesiątego radcę, który ani odmawiał ani przymawiał śmierci miłego Jesukrysta; Rada jednegonacie radcę, jen szwą mocą stał przeciw miłemu Je-sukrystowi, a ten <tako rzekł>; Rada wtoregonacie radcę, jen odmawiał, by Żydowie sądzili miłego Jesusa, ale by ji dali w moc cesarską, tako rzekąc.

Tych 12 tytułów czcień pozwala na obserwacje w zakresie konstytuowania schematów. Zanim pisarz przystąpił do opisywania rad, posługiwał się otwarciem: O tem, jako przez trzy kolejne czcienia—377,378,379. Ten schemat stosuje też, tytułując rozdział zawierający radę pierwszego radcy. Subiekt nie jest tu jednak nazwany rzeczownikiem radca, lecz jedynie zsubstanty wizowanym kontekstowo liczebnikiem porządkowym pierwszy. Czynność wyrażono analitycznie - wydać radą. Pisarz (najprawdopodobniej zdając sobie sprawę, że wkroczył w obszar tekstu, który warto by uwypuklić) wprowadza teraz schemat o radzie + liczebnik porządkowy + radcę, który + zdanie względne, powtarzając tę konstrukcję w trzech

T. Mika, Tytuły w Rozmyślaniu przemyskim. Część / — struktura, w: Jeżyk religijny dawniej i dziś. pod red. S. Mikołajczaka, T. Węcławskicgo, Poznań 2004, s. 309-318.

Korzystam ze szwajcarskiego wydania: Rozmyślanie przemyskie, wyd. F. Keller i W. Twardzik, Weiher-Frci-burg i. Br. 1998 (t. 1.), 2000 (t. 2.), w serii Monumenta Linguae Slavicae Dialectl Veteris.

Ibidem, s. 319.