478

1)    możliwość wykonania czynności, która znajduje odbicie w parafrazie w postaci składnika ‘można’, np. uleczalna choroba ‘choroba, którą można uleczyć’ - przymiotniki tak parafrazowane nazywamy potencjalnymi;

2)    częstość wykonywania czynności, np. krzykliwe dziecko ‘które często || stale krzyczy’ - przymiotniki, które parafrazujemy używając komponentu ‘stale’ lub ‘zawsze’, nazywać będziemy habitualnymi;

3)    cecha wyrażana w parafrazie składnikiem ‘dużo’, np. kosztowne meble ‘meble, które dużo kosztują’ - takie przymiotniki nazywane są kwantytatywnymi;

4)    cecha parafrazowana z użyciem komponentu ‘dobrze’, np. gospodarny kierownik ‘kierownik, który dobrze gospodaruje’ - takie przymiotniki określane są jako oceniające.

Powyższy zestaw czterech cech ustaliła A. Nagórko (1987). Natomiast w prekursorskiej rozprawie J. Puzynina (1976) wyróżnia sześć grup przymiotników: potencjalne: wykonalne zadanie-, koniecznościowe: plamy wstęp 'za który trzeba płacić || za który się płaci'; woluntatywne: usłużny ‘który chce usłużyć’; przeznaczeniowe: pokój sypialny ‘przeznaczony do spania’; łatwościowe: chybotliwy ‘który się łatwo chybocc || może być chybotany’; skłonnościowe: kochliwy młodzieniec ‘skłonny do kochania*. R. Grzegorczykowa (1984: 66-67) wyróżniła tylko trzy grupy przymiotników: skłonnościowe (lękliwy chłopiec ‘skłonny do lękania się’), zdolnościowe (pojętny uczeń ‘zdolny do pojmowania’) i potencjalne.

2.3.1. Przymiotniki potencjalne - [‘można’] - (POT)

Przymiotniki te określają zwykle rzeczowniki występujące w funkcji obiektu czynności, stąd nazywane są możliwościowymi biernymi, np. zauważalne zmiany ‘które można zauważyć’. Rzadko występują przy rzeczownikach w roli subiektów czynności, np. niezdecydowany człowiek ‘który nie może się zdecydować’, wyjątkowo - przy rzeczownikach w innej funkcji, np. lokatywnej: Żeglowna rzeka ‘po której można żeglować’, przejezdna droga. Tworzone są głównie od czasowników przechodnich, np. przenośny, choć możliwe są i od nieprzechodnich, np. mieszkalne pomieszczenie (zob. Grzegorczykowa 1984; 67).

W funkcji tworzenia przymiotników potencjalnych wyspecjalizował się formant -alny, bardzo produktywny i regularny, tworzący przymiotniki od niedokonanych czasowników przechodnich (zob. Szymanek 1985; 108-118 i 139), np. poznawalna rzeczywistość, wymienialna złotówka, porównywalne płace, obserwowalne zjawiska, akceptowalne sformułowanie. Ponadto przymiotniki tego typu tworzy kilka innych formantów:

-ny: materiały palne, przenośne radio, wymierne korzyści, rozstawny stół; -liwy: łamliwe kości;

-any; rozsuwany stół;

-ki; chwytkie palce.

Przymiotniki te tworzone są często od czasowników zaprzeczonych, np.

-alny; niesiąg-alny c-nie osiągnąć;

-any; niezdecydow-any c-nie zdecydować się;

-ony: niezastąpi-ony c-nie zastąpić;

-ty; niepoję-ty -c-nie pojąć;

-ty: niedościg-ły c-nie doścignąć;

-ny; nieuchwyt-ny *-nie uchwycić.

478