595

występują elementy wspólne bądź dla tematów nominalnych (np. pra-: pra-dziad, prastary), bądź dla tematów przymiotnikowych i czasownikowych (np. u-: u-włosiony, u-wiecznić) lub wspólne wszystkim grupom leksemów (są to wyłącznie prefiksy obcego pochodzenia: por. transplantować, transport, transoceaniczny).

4.1.1. Funkcjonalna klasyfikacja segmentów afiksalnych

Schemat funkcji, które mogą pełnić afiksy w strukturze wyrazu, przedstawia się następująco:

strukt

+ sem    - sem + sem    - sem + sern    - sem

Funkcja strukturalna (+strukt) jest obligatoryjną funkcją wszystkich segmentów morfologicznych. Funkcja syntaktyczna (+syntakt) jest właściwa tylko sufiksom i polega na włączeniu podstawy do określonej części mowy i przypisaniu jej określonych właściwości morfologicznych (paradygmatu fleksyjnego), tj. na kategoryzacji podstawy. Nienacechowane pod względem funkcji syn-taktycznej (-syntakt) są intermorfy oraz prefiksy. Funkcja syntaktyczna realizuje się głównie jako funkcja transkategorialna (+trans), która polega na przeniesieniu podstawy z jednej części mowy do drugiej. Z funkcją syntaktyczną, która nie jest transkategorialna (-trans), mamy do czynienia w wypadku sufiksów derywujących leksemy należące do tej samej klasy morfologicznej co podstawa (np. sufiksy derywujące przymiotniki odprzymiotnikowe) oraz przy adaptacji podstaw zapożyczonych. Funkcja semantyczna (+sem) polega na zmianie (modyfikacji) znaczenia leksemu podstawowego: przysługuje ona tylko części segmentów afiksalnych, towarzysząc funkcji strukturalnej.

4.1.2. Walencja segmentów morfologicznych

Segmenty morfologiczne występują nie w izolacji (nie jako morfemy swobodne), lecz w powiązaniu z innymi morfemami: rdzennymi lub afiksal-nymi. Zdolność segmentu morfologicznego do łączenia się (wchodzenia w związki morfotaktyczne) z innymi segmentami morfologicznymi będziemy nazywać morfotaktyczną walencją (lub krócej: Walencją) danego segmentu morfologicznego. Trzeba odróżnić Walencję (łączliwość) lewostronną i prawostronną segmentu morfotaktycznego: Walencję lewostronną danego segmentu określa zbiór wszystkich segmentów morfologicznych mogących w ciągu morfologicznym wystąpić w pozycji bezpośrednio poprzedzającej dany segment; Walencję prawostronną określa zbiór segmentów morfologicznych mogących wystąpić w pozycji bezpośrednio po danym segmencie morfologicznym.

595