5

88 Helena Karwacka

niezliczonym mnóstwem gwiazd; wokół nas krajobraz pusty, dziki, przestraszający — bez złagodzeń światła, bez półcieni, w połowie lśniącobiały od słonecznego blasku, w połowie zupełnie czarny w cieniu”¹³.

Nabierały one przez to ostrości i wyrazistości fotograficznej kliszy i wydawały się być w tym okresie tak bardzo urzeczonym barwą (co znalazło odbicie w impresjonistycznym malarstwie i poezji) odkryciem niedocenianego piękna czarnobiałej fotografii. Tę zasadniczą dwubarwną tonację uzupełniały niekiedy — podporządkowane jej zresztą całkowicie — delikatne, jak muśnięcia pędzla akwarelisty, barwy „śmierci”: sina i żółta. Na tym przytłumionym i stonowanym tle połyskiwały pełnym blaskiem olśniewające ale. chłodne barwy klejnotów: „... od zachodu, pod brylantowe słońce, wszystko jest zimne, sine i mroczne. A nad dwubarwną pustynią ciągle to niebo z czarnego aksamitu, pełne różnokolowowych, drogocennych kamieni, zadęte bajecznym tumanem złotego pyłu...”¹⁴.

Wrażenie iniesłychanego bogactwa, skarbca grającego całą gamą szlachetnych błysków, który otworzył swe cudowne wrota przed śmiałymi podróżnikami wraca w powieści, jak uparty motyw, służąc nie tylko jako porównanie pomocne w oddaniu przedziwnej księżycowej kolorystyki, ale jako jaskrawe w kontraście tło tragicznych losów ludzi na Księżycu.

„Deptaliśmy po skarbach za jakie na Ziemi można by kupować królestwa i korony: wśród skruszałych głazów krwawiły się ciemne rubiny — żyły malachitów łyskały z dala podobne do trawników, na których rozsypane odłamy onyksów i topazu świeciły jak kwiaty — a czasem z jakiej szczeliny, gdy wdarł się w nią promień słońca, wytryskiwała nagle fontanna blasku, istna orgia światła, rozszczepionego w olbrzymich pryzmach, kryształu górskiego”¹⁵.

Zasada silnego kontrastu utrzymana została także w opisie kształtu i architektury kraterów, gór i płaszczyzn. Ogromne, bezkresne obszary księżycowych „mórz” przecinały potężne łańcuchy górskie. Wyobraźnia poety zasilona „ziemskim” źródłem — Tatrami, których Żuławski był wielkim miłośnikiem i znawcą, dała rezultat nieoczekiwany: sugestywny realizm opisu. Nie uciekając się do pomocy bajecznych błysków klejnotów budował swe wizje gór księżycowych niezwykle oszczędnie i chciałoby się powiedzieć — surowo. Urok ,,chmurnych tumi Tatr” znalazł swe odbicie w obrazie krateru Eratosthenesa:

„Przed nami było wnętrze krateru Eratosthenesa.

Potężny wał górski, najeżony jak piła szczytami, zataczał tu krąg zamknięty o średnicy kilkudziesięciu kilometrów, tworząc w ten sposób rozległą kotlinę, najstraszniejszą

zapewne, jaką kiedykolwiek widziało ludzkie oko. Tumie, wznosząc się przeszło na cztery tysiące metrów ponad dnem tej przepaści, spadały ku niej prawie pionowo, we

¹⁵J. Żuławski; Na srebrnym globie. Kraków 1956, s. 41.

¹⁴    Tamże, s. 66.

¹⁵    Tamże, s. 114.

wściekłych jakichś podrzutach- Wyglądało to, jakby w otchłań waliły w skoku zastygłe, o iglice poszarpane kamienne kaskady. Kotlina, zagłębiona jakie dwa tysiące metrów w stosunku do poziomu oddzielonej od niej wałem równiny Marę Imbrium, wydawała nam się macznie jeszcze głębszą z powodu olbrzymich gór okolicznych i gnibych cieniów, które ją w całości prawie zalegały, Z dna jej sterczało kilka odosobnionych, z rzadka rozsianych stożkowych szczytów, dochodzących połowy wysokości okolicznego wa|o^MW.

Tkwił w tym konsekwentnie odmalowanym, monumentalnym i groźnymo chłodnej, srebrzystej kolorystyce, krajobrazie księżycowym nieprzeparty poetycki urok, którego sugestywność wzmagały zdumiewające pozory realności¹'.

Nie posiadała już tej zniewalającej siły wizja drugiej strony Księżyca.

i

To, co znaleźli bohaterowie wyprawy na niewidzianej z Ziemi części, było S+root już „czystą” fantazją. Pozbawiona realistycznego podkładu wyobraźnia poety zdawała się słabnąć i przygasać, mimo ii — zgodnie z przyjętą przez Żuławskiego teorią, że istnieją tam warunki pozwalające rozwijać się życiu— otwierały się przed nią nowe dziedziny fantastyki: księżycowa flora i fauna. Roślinności nadawał najczęściej udziwnione kształty ,,ziemskich mchów” mokrych i lepkich, zwierzęta zaś przypominały odmiany różnych gadów „pot- łjtc«c., womych i niedołężnych”. Nieco dawnej siły przekonywania tkwiło w opisie burzy i powodzi, w plastycznie przedstawionej topografii ,,tamtej strony”.

Zdołał jednak rozgrywającym się tam wydarzeniom dać swoiste i narzucające się tło: rozkwitającego na krótko (czternaście dni ziemskich) ale bujnie życia, przypominającego duszną i wilgotną atmosferę cieplarni, które z chwilą nadejścia księżycowej nocy pokrywało się szronem, kostniało i zamierało.

Nie absorbował zbytnio uwagi pisarza element fantastyki technicznej, pro- -dukcja rakietowego tworzywa, jak u Wellsa, czy konstrukcja pocisku międzypla- -j.> netamego, jak u Veme’a. Bohaterowie jego wyprawy wsiadali po prostu w ver-    Af

nowską rakietę, przysposobioną jedynie w nowoczesny sprzęt badawczy. Wyprawa nie miała cech „niedorzeczności i awantumictwa”, ale poprzedzona długimi i skomplikowanymi przygotowaniami miała być poważnym rekonesansem naukowym. Stąd we wnętrzu pocisku znalazł się irlandzki astronom 0’Tamor — kierownik wyprawy, angielski lekarz Tomasz Woodbell, portugalski inżynier Piotr Varadol i polski szlachcic Jan Korecki, oddający na cele wyprawy swą znaczną fortunę, którego na srebrny glob pchała niespokojna chęć poznania. Nie było to więc dwóch czy trzech — jak u poprzedników — mniej lub bardziej przypadko-

“Tamże, s. 58.

¹⁷Prof. tir E. Rybka w artykule Księżyc tak opisuje jego powierzchnię: „Podróżnika, który by w jakiś sposób mógł dotrzeć na Księżyc otoczyłyby niezmiernie dzikie rumowiska skał, kraterów i pofałdowanych równin. Dzikość zaś krajobrazu potęgowałyby liczne głębokie pęknięcia w skorupie księżycowej, ciągnące się często przez wiele setek kilometrów. Pęknięcia te, czyli szczeliny, obserwujemy przez lunetę w wielu miejscach”. „Świat i Życie”, Lwów (1935), U 3 s. 188-189. A oto opis Żulowskiego: „Grunt tu cały jest sfałdowany i podniesiony, pokryty mnóstwem nie łączących się ze sobą —łębokich kotlin, okrągłych o wystających brzegach, albo też gładkimi, zupełnie luźnymi kopami, dochodzącymi nieraz do znacznej wysokości. Miejscedolin zajmują