89

Subkod prozodyczny 89

nieść się do pewnych fragmentów tekstu ustnego, trzeba sięgać do pamięci, trzeba sobie te fragmenty przypominać, trzeba je odtwarzać. Bywa to powodem nieporozumień, gdyż pamięć ludzka jest zawodna, ma określoną pojemność, zależną od wielu czynników, i już po stosunkowo niedługim czasie nie jesteśmy w stanie dokładnie odtworzyć powiedzianego przez nas czy usłyszanego tekstu.

Językoznawcy podkreślają ogromną zaletę substancji fonicznej, która umożliwia porozumiewanie się w różnych warunkach, np. w zupełnej ciemności, przez przeszkody, we mgle, w dymie, w wysokiej i niskiej temperaturze powietrza. W tych warunkach używanie substancji graficznej (kodu pisanego) jest niemożliwe. I w tym względzie widać przewagę kodu fonicznego nad kodem graficznym.

Subkod prozodyczny

Substancja foniczna, z której składają się teksty odmiany ustnej, sprawia, że w wypowiedziach mówionych istotną rolę odgrywają zjawiska prozodycz-ne, zorganizowane w subkod prozodyczny (z gr. prosóidia ‘modulacja głosu, ‘akcent’, ‘śpiew’). Występuje on równolegle z nadrzędnym w stosunku do niego kodem fonicznym. Prozodia jest bowiem naturalnie przywiązana do substancji dźwiękowej. Odmiana pisana dysponuje w tej materii bardzo „nieporadnymi” środkami, które tylko w nieznaczny sposób oddają naturalną funkcję tego subkodu w odmianie ustnej; są to środki interpunkcyjne -wykrzyknik, pytajnik, kropka, mogą to być specjalne wtrącenia w rodzaju powiedział z ironią, mówił obrażonym tonem, ze złością, z humorem czy techniczne zabiegi ortograficzne typu ogrrromnie ci dziękuję\

Na subkod prozodyczny składa się kilka zjawisk; najważniejsze z nich to: intonacja, siła głosu, przedłużanie niektórych głosek (iloczas), rytm, pauza, barwa głosu, tempo mówienia. Wszystkie te zjawiska są różnorako wykorzystywane i pełnią w odmianie ustnej ważne funkcje komunikatywne. Operowanie nimi wprowadza do wypowiedzi nowe sensy, naddane w stosunku do sensu podstawowego, który wynika ze znaczenia poszczególnych składników.

Intonacja (z łac. intono ‘grzmię’, ‘rozbrzmiewam’, ‘wołam’) to ton muzyczny mowy, jej strona rytmiczno-mełodyjna, kolejne podnoszenie : zniżanie głosu. Skonwencjonalizowane przebiegi melodyczne spełniają cwie ważne funkcje, po pierwsze, mogą informować o rozczłonkowaniu vpowiedzi, tzn. jej początku i końcu, dzieląc ją na frazy lub zdania, po óre, wnoszą one informację o charakterze poszczególnych składników --powiedzenia - modalnym bądź ekspresywnym. Są to ważne informacje : ::rzebne do interpretacji semantycznej wypowiedzi.