CCF20120306002

K'l

.    ..._r----₁,    oio.o ymuwosc uauKOWcow oo przypadkowego absorbowania

■BSrap' informacji o literaturze, może być stymulowana przez cechy systemu informacyjnego. Idąc zatem dalej tym tokiem rozumowania i koncentrując się na kwestii najistotniejszej z punktu widzenia tematu tego opracowania, można także dokonywać ocen systemów informacyjnych dla naukowców mflffffljtfftdyze względu na ich zdolność dn dvmnt««n-:-    ^r-----    -----

■ima mm...............•— " puumiui i i z. z-naiezteme odpowiedzi na postawione pytania jest zadaniem bardzo

^^^wjrfiidnym. Specyfika przypadkowego pozyskiwania informacji, jego nieprzewidywalność i okazjo-!’nalność jttrudniają stosowanie metod obserwacyjńyćh.'~Tvfa~ond~charaktcr często niezamierzony, |®®^raMokonuj(? się w sposób nic do końca świadomie kontrolowany przez poszukującego informacji, co Ipbniża wartość wywiadów i ankiet prowadzonych po zajściu zjawiska [6]. Niestety, nie da się też ^^^^^^^l^ijióskować o jego skali i samych cechąch systemów informacyjnych, które te zjawiska stymulują, na ^^^^^^^S^ppóstawie ich obiektywnych przejawów w działalności naukowej. Z samego faktu cytowania jakiejś ^^^^^^Kęozycji nie można bowiem w sposób pewny wnioskować na temat tego, czy informacja o niej została h^^^^^^^ll^ozyskana w sposób przypadkowy, czy w wyniku świadomego i celowego poszukiwania. Nie oznacza .^^^^^^^ibijednak, by takie badania były niemożliwe, choć interpretacja wyników jest z pewnością utrudniona.

Pozyskiwanie informacji w efekcie działań, których bezpośrednim celem nic jest zdobywanie J^^^^^^SSądńych konkretnych informacji, stanowi domenę badań zachowań informacyjnych życia co-I^W^fflffiSgazięnncgo. Należałoby zapytać: Czy naukowiec, który nic poszukuje informacji, może przypadkowo Jhnpotkać” systemy informacyjne oferujące zasoby informacji o literaturze (nawet, jeśli wykazuje gotowość zaabsorbowania takich informacji i nieświadomie cały czas „skanuje” w tym celu otoczenie)? Wydaje się, żc duży stopień wyspecjalizowania takich systemów wyklucza takie k^^i^^^K^^ćclowc i niezamierzone wykorzystanie. Z zasady korzysta się z nich, by znaleźć informację. HHM^no sobie wyobrazić przypadkowe „natknięcie” się na rekord z OPACa biblioteki akademickiej publikacji w drukowanej bibliografii w trakcie wykonywania czynności życia codziennego. ffiW^^®s(J.(i|śposób byłoby też coś znaleźć np. w wyszukiwarce Google, nie szukając za jej pomocą (formacji. Paradoksalnie, taką rolę mogą odgrywać systemy działające na zasadzie rozsyłania gjfzclkicj niechcianej i niczamawianej informacji w Internecie, ale przy założeniu, że przeglądanie iejfety nie jest świadomym poszukiwaniem informacji lub jeśli nowe wiadomości są wyświetlane dupmatycznie, niezależnie od tego, co robimy na komputerze. Natomiast wszelkie „zamawianie” (sług: informacyjnych (rss, powiadamiania o nabytkach, wpisanie się na listy dystrybucyjne itd.) jest llpjak najbardziej przejawem świadomego i celowego pozyskiwania informacji. Reasumując, ajrfąwanic przypadkowego pozyskania informacji o literaturze naukowej jako zdarzenia całkowicie

ir

81

Z kolei 3. sposób rozumienia przypadkowości w pozyskiwaniu informacji różni się dosyć zasadniczo od dwóch pierwszych. Jeśli w 1. i 2. z wymienionych zdobycie konkretnej informacji nie było zamierzone i nic wynikało ze świadomego kierowania się potrzebami informacyjnymi a przypadek traktowano jako warunek sine ijua non pozyskania informacji, to w 3. ujęciu wręcz przeciwnie-zdanie się na przypadek jest rozumiano raczej jako jedna z możliwych strategii działania, wybór poszukującego, który pragnie zdobyć konkretną informację, ale stosując zasadę najmniejszego wysiłku [2]. Zamiast zatem inwestować czas i wysiłek intelektualny w precyzyjne identyfikowanie swojej potrzeby, dokładne poznawanie systemu informacyjnego i formułowanie zapytania, woli świadomie zdecydować się na strategię „może się uda”. Czyż nie tak dokonuje się większości wyszukiwań w wyszukiwarkach [3]?. Jest to z pewnością bardzo ciekawe zagadnienie wymagające bliższej analizy i badań, ale jako wyraźnie odmienne nie będzie tu przedmiotem dalszych analiz. Uwaga zostanie skupiona na dwóch pierwszych sposobach rozumienia tego zagadnienia, w których wyznacznikiem przypadkowości jest brak zamiaru znalezienia .akurat .tych .konkretnych informacją I oraz brak świadomego kierowania się konkretną potrzebą informacyjną w momencie dochodzenia do tych informacji. Jednak sprawa nic wydaje się taka prostafPd pierwsze, jest wysóćć^prawdopodObmą tże potrzcba~mformacyjna istniała wcześniej, ale nic została jeszcze w pełni uświadomiona lub skonkretyzowana albo też została chwilowo zapomniana lub jako mniej ważna zepchnięta na dalszy plan. Po drugie, jeśli nawet pozyskanie tych konkretnych informacji miało charakter niezamierzony, to stworzenie szansy znalezienia jakich informacji mogło być już jak najbardziej celowe - na przykład celowe, jak np. szukanie określonej książki wśród innych książek zamiast poproszenie o znalezienie danej pozycji przez sprzedawcę. Innymi słowy, nicuświadomienic sobie i niezdefiniowanie potrzeby nie oznacza, że nie można świadomie podejmować działań, które mają doprowadzić do zaspokojenia potrzeb nie do końca uświadamianych lub w danym momencie nieistotnych. To samo dotyczy celowości - przypadek z natury rzeczy jest zaprzeczeniem celowego działania, ale dążenie do nrzypadkó\y.móźejriiść iuż~charakter celowy. Wyraźnie krystalizują się dwapbziomy problemu:

poziom konkretnej informacji - jej pozyskanie ma faktycznie charakter niezamierzony, a potrzeba informacyjna nic była jednoznacznie sformułowana i obecna („aktywna”) w świadomości podmiotu poszukującego;

- poziom strategii pozyskiwania informacji - nie wyklucza celowych działań dla zwiększenia ; prawdopodobieństwa przypadkowego pozyskiwania jakiejś informacji, a może też oznaczać dysponowanie sprecyzowanymi potrzebami informacyjnymi, tyle że zepchniętymi na drugi plan przez te dominujące w danym momencie.

Jeśli pierwszy z poziomów interpretowania zjawiska przypadkowego pozyskiwania informacji podkreśla jego odmienność od typowych sytuacji stanowiących przedmiot zainteresowania badaczy i zachowań informacyjnych naukowców, to drugi oznacza akceptację założenia, że można stymulować przypadkowe pozyskiwanie informacji. Taki punkt widzenia przyjmują często badacze lego zjawiska (także w odniesieniu do pozyskiwania informacji naukowej), wskazując najczęściej dwa podstawowe ^J czynniki uzależniające występowanie przypadkowego pozyskiwania informacji [9, 15, 17]:

-    strategię i charakter podmiotu pozyskującego informacje;

-    cechy środowiska (systemu), w którym to zjawisko ma zachodzić.

Przyjęcie założenia, że przypadkowe pozyskiwanie informacji nie wynika wyłącznie z dysponowania jakimś bliżej niezdefiniowanym talentem, ale jest zjawiskiem zależnym od tych czynników, wymaga ustalenia relacji między nimi. Po pierwsze, bez względu na to, co ofenije dany system ■’ informacyjny, naukowiec musi chcieć i umieć dostrzec coś, czego nic szuka (oczywiście w odnief sicniu do rozumienia przypadkowości przyjętego w tym opracowaniu). 1 to jest warunek sine qua non. Ową chęć traktować można jako efekt stosowania (świadomie lub nie) określonej strategii poszukiwania informacji o literaturze, zakładającej stalą gotowość do jej absorbowania bez względu, na to, w jaki sposób dociera ona do naukowca. A. Foster badając zachowania informacyjne' naukowców, stwierdzi!, że świadome dążenie do stwarzania sytuacji sprzyjających przypadkowemu: pozyskiwaniu informacji i swego rodzaju otwarcie na absorpcję informacji z wszelkich źródclj w sposób aktywny, pasywny lub przypadkowy (co określił mianem eklektyzmu - ecleclicism)',

. stanowią istotny komponent zachowań informacyjnych [8]. Efektywność tego typu strategii i za-;

' ⁸⁰    !    j

j|;.^; leżność jej stosowania przez naukowców od różnych czynników (np. charakteru komunikacji’ i jg!'; naukowej w reprezentowanej dyscyplinie) mogą i powinny być przedmiotem badań empirycznych:’, fe.:. Szczególnie cenny w tym obszarze wydaje się dorobek badaczy, którzy zajmują się zachowaniami Ijfo informacyjnymi dnia codziennego (ang. cvcry-day living information behaviour) [np. 14], Udało im' _JR£: się zdefiniować pewne zachowania i cechy ludzi, które mogą składać się na tego typu strategie, np‘;

przekonanie o możliwości tworzenia sytuacji sprzyjających pozyskiwaniu informacji, wzmacnianie fflfe wiary w skuteczność takich zachowań w konsekwencji przypadkowego pozyskania informacji czy Spij skłonność do permanentnego „skanowania” środowiska, rozumianego jako stała gotowość do jsjp: dostrzegania wskazówek prowadzących do informacji, a niejako świadome jej wyszukiwanie [15].

■K.;¹'' Można wysnuć hipotezę, że także stała gotowość naukowców do przypadkowego absorbowania tacji o literaturze, może hvć cmmnUn—' —------^L------    “

. „    ---------..o, ...„ono idicze ooKonywac ocen systemów informacyjnych dla naukowców

i|PP|pfł!^: ze względu na ich zdolność do stymulowania takiej formy pozyskiwania informacji o literaturze. ^H|:: Takie założenie leży u podstaw eksperymentów zmierzających do zbudowania narzędzi softwarowych

inspirujących przypadkowe odkrywanie informacji i relacji między nimi (ang. sercndipilous insight) 3],

.■>( -i:

im |ZdoIność do sprzyjania przypadkowemu pozyskiwaniu informacji jako kryterium oceny ^^SfB.psiug i systemów informacyjnych

jgjąjljja-fe/ . Jakie cechy systemów i usług informacyjnych dla naukowców warunkują występowanie zjawiska ^^M|;pr?ypadkowego pozyskiwania informacji o literaturze naukowej. Jak je mierzyć i jak badać? Dalsze ■HHrafćjzważania będą dotyczyć przypadkowego pozyskiwania informacji, rozumianego tak, jak zostało to

^^p|;ż(lefiniowane w punktach 1 i 2. Znalezienie odpowiedzi na postawione pytania jest zadaniem bardzo IjBjJfrudnym. Specyfika Drzvnadknwecm    :-<•-----"