dramat13

DRAMAT

l * 'jW-K iKi talii.ik mc \iwim /oiio. /•* •%* lai^i i wikIc^iI silnie |>r/cniKav /4C/v'l> Uu -    - i"¹"¹ ‘^{n%łl lM} >*" SajbogrtiH/c liuUycjc miuty w icatmlnyra irodowjNku lwowskim <J- A Prc-

«Jro. S Donr/ahski). klófc najmniej ptiddunc zostało presjom w kierunku Hpolee/nej dydaktyki.

I ibirua operetek paryskich i wiedeńskich tłumaczył we Lwowie A Urbański, który stuł sic tak że bardzo płodnym autorem popularnych, lecz płytkich ideowo melodramatów oraz. krotochwil t P*ułłotek. IHCi7. /'w/iiń/ « pochodniami* 1869; Aktorka, wyd. 1872; Tromtadraci. wyst. 1871).

komedie salonowe, a przede wszystkim kierunek i społeczna tendencyjność ich satyry weszły w końcu I 70-tych w studium monotonii i zmanierowania. Autorzy nowych sztuk próbowali zatem nadawać im pcwmi rozmaitość stylu oraz ton humorystyczny lub liryczny, dodając co najwyżej s/c/yptc tronu, .i mc sarkazmu do demonstrowanych słabostek ludzkich. Główne postacie tych tit w o rów zaczęto budować na podstawie analizy psychologicznej, a nic poprzez jednostronny karykaturę W r IH74 wystawiono w warszawskich ..Rozmaitościach" i w tcutrze lwowskim komedię nowego autora K. Zalewskiego rf. postępem powielającą dawny schemat, lecz poprzez leksc napijmy wierszem. W r. 1875 tenże autor wystąpił na scenach wszystkich polskich stałych teatrów z komedią Przed .v/mó*7m. powróciwszy' do realistycznej prozy. W roku następnym -• komedia //»' ztarna, w r 18 78 z i r tykałem 2ó4. a w 1879 z Damą treflowt^. Poza tym Zalewski przedstawił się w r. 1877 dramatem historycznym z dziejów Wenecji (z muzyką A. Munchhcimcra) Yłarc a Past ar im. a w r. 1880 komedią ..kontuszową** Pani podkomorzyna.

Po śmierci Fredry ( 1876) wydobyło z jego rękopisów komedie ..drugiego okresu*’ i dano je do dyspozycji teatrów. W I. 1877— 1880 Wielki człowiek do małych interesów. Wychowanka. Godzien hrości obiegły wszystkie polskie sceny jeszcze przed ich książkowym wydaniem ( 1880). Przyjęte one były bez większego entuzjazmu, może dlatego, że w centrum ich problematyki stały ..zgrane” już wtedy w teatrach sarkastycznie interpretowane tematy związane z destrukcyjną rolą pieniądza w handlu córkami.

W r. 1877 rewelacją sezonu stała się natomiast komedia Pan Dama zy J. Blizińskiego. który poprzednio <w I. 1872— 1875) dał się poznać jedynie z kilku jednoaktówek (m.in. Marcowy kawaler. 1873) i dłuższej od nich komedii Przezorna mama (wyst. 1871) — oparte byty na tym samym stereotypowym motywie matrymonialnego utargu, tyle że nic w mieście, lecz w wiejskim dworku. Pat i Damazy pokazał - i to zadecydowało o jego powodzeniu — że owe matrymonialne targi i intrygi mogą być /dcwuluowunc nic tylko poprzez tradycyjnie komediowy, niespodziewany zwrot akcji lub jakąś kontrintrygę. lecz przede wszystkim przez moralną ocenę sytuacji i poczucie godności osobistej przy wyborze motywów postępowania; serce i przyzwoitość, a nie rozum i interes.

Następna komedia Blizińskiego Rozbitki (1881) podejmuje też rozważania nad moralną stroną zawierania małżeństw dla pieniędzy. Wątki fabularne i ograne motywy komediowe, a nawet melodramat yczne są tam jednak potraktowane jedynie jako pretekst do pokazania z realizmem i z powieściowym prawie rozmachem środowiska ludzi różnego pochodzenia, wciągniętych w sprawy deklasującej się i bankrutującej arystokracji. Te dwie komedie Blizińskiego zbliżone są |u/ nastrojem i konstrukcją scenicznych epizodów do dramatu modernistycznego.

W r. 1881 w teatrze ..ogródkowym” (..Bcllc Vuc”) sąsiadowały praprcmicrowo ze sobą Rozhitki Blizińskiego i Grube ryby Bałuckiego — dwie komedie krańcowo odmienne w sposobie prezentowania i w ocenie współczesnego świata, dwu różne odejścia od salonowej komedii mieszczańskiej I. 70-tych. Grube ryby to utwór o kompozycji zwartej i teatralnie funkcjonalnej, pozbawiony tendencji oraz sarkastycznej ironii. Dominuje lam natomiast bezpretensjonalny humor uzyskany przez groteskowe ułożenie i powikłanie błahych wydarzeń oraz farsowe przejaskrawienie perypetii i zewnętrznych cech postaci. Komedia ta wyraża właściwie aprobatę dla mieszczańskiego trybu życia, pochwałę średniego dostatku, spokojnej stabilizacji, skromności i poczciwości, a nawet pobłażliwość wobec śmiesznostek i wad ska ryk a tarowanych osób.

Ten styl scenicznej humoreski kontynuował Bałucki w kilku jeszcze utworach z I. 80-tych i Kaski. 1882; Dom otwarty. 1883; Klub kawalerów. wyst. 1890), a nawet w tych komediach, w których na plan pierwszy wydobył znów ostry ton satyry, teraz jednak skierowanej głównie przeciwko zdemoralizowanej inteligencji (Afowy dziennik. wyst. 1887) i galicyjskiej szlachcie, jej czołobitności i służalczości wobec władz oraz snobistycznym, a jedynie fasadowym, ambicjom poli ty kowania (Krewniak i. 1879; Stąsiedzi. wyst. 1880; Ciężkie czasy, wyst. 1889). Najwybitniejsze komedie Bałuckiego weszły trwałe do repertuaru polskich teatrów, stały się jakby mieszczańską wersją ..szlacheckich*’ komedii Fredry. Prezentowany w nich styl życia nazwano pejoratywnie ..balucczyzną” i zaatakowano w komedii i dramacie modernistycznym.

Warszawscy komediopisarze Lubowski i Zalewski w I. 80-tych rzadko próbowali dostosować swe utwory do ówczesnych nastrojów społecznych, najwierniej oddanych w wielkich powieściach