DSC00915

Jailollon iwii¹

HlibuhiirKuwIc

45#

mi i; | yrr.cr. trak* prawie 10 Ul (1541—1531) głuche i zajadli* w/ilkk pomiędzy stronnikami królowej a biskupem Warodynu i późniejszym kardynale* ostr/yhcuiiskim, .ler/ym Mart imizzi (Utieionić), zwanym popularnie „Mnichem” albo ,.bratem Jerzym". Izabelo znalazła si«; pomiędzy dwoma krajnymi koneepcjumł politycznymi: jej właśni stronnicy z banem Tc-me#zvśru, I*łotrem Petrovłczi-*rn na czele skłaniali się <n Turcji, której Zapulyowic opłacali trybut. Mortinuzzi naLumiast po inwazji w 1541 r. przeorientował «L<? i z oba/.u HUltańskiogo przeszedł do habsburskiego, podobnie Jak i znaczna część patriotów węgierskich. Wybitny historyk węgierski, Lószló Makkoi. wyjaśnia ówczesne przeobrażenia postaw politycznych następująco: po klęsco 1541 r. wiciu spośród dotychczoisowych antagonistów Habsburgów uznało, że wrogiem nr I Jest Porta i że Jedynie grając nn kart*; austriacką można wygrać na razie zjednoczenie kraju, wyzwalając go spod jarzmu osmańskiego i czasowa przystając na rządy Habsburgów. Odzyskanie polnej niezależności królestwa miałoby stanowić następny dopiero etap. Stąd — mniema Makkai — stronnictwo za-polyańskio uiracilo po 1541 r. mandat zaufania społecznego, nie było już bowiem w stanic* niczego zaoferować narodowi, który w braku innej alternatywy stanął przed koniecznością aliansu z Habsburgami^OT.

Ili r :>rycy polscy wykazują najczyściej brak bliższego zainteresowania tymi sprawami, a studia L*. Kolankowa kiego i W. Pociechy utrwaliły i spopularyzowały poglądy zupełnie inne: bierność i zaniedbania Zygmunta 1. a następnie kłopoty Zygmunta Augusta z pierwszych lat jego panowania miały spowodować rezygnacją Zapolyów z panowania we wsrhodnich W<,-grzoch i pozbawić tym samym Polskę szans na odegranie mocarstwowej roli w Europie dzięki oddziaływaniu na strefę naddunajską i nadwołtnwską *.

Smolka, w odniesieniu co lepszej jeszcze stosunkowo sytuacji "Węgier po klęsce mchackioj z 1526 r., uważał za dar danajski koronę św. Stefana, proponowaną Zygmuntowi I, oceniając realistycznie możliwości Jagiellonów polskich, którzy nie byli w stanie podjąć się wyparcia Turków z basenu naddunajsklcgó **. Lansowaną natomiast przez niektórych późniejszy* h historyków hipotezę o ewentualności sprzymierzenia się Polaki

" L. Makkai. Dis Os ach ich ts des -n łjrci Tnie ^jpolkuM Unomms w" *Ta łutem bis i?ll (Dis Gc-schlchtc Uogams. pod red. B. Pamłćnyi. Budapaat 1971, *- 135 nn.).

^m Por. priyp- 10. Znawca -prawy zapoiyaAskiej i jej biograf. J- Pałewsln.

- • ...»>« Paliki u> potolMp XV/ uiek>>. 154(^—1571. Kraków. IMS. a l*-^|