DSC01822

650 Lulku — (Ipnrowiinie

»*"“** JM hańbę (dlatego i tak, merw, traktuj, Wokulskiego), natomiast w swoim ■MiemMiiu me ponosi, Sądnego uszczerbku na honorze, żuci,gaj,o długi, żeni,o się lub wvvhod*,c za m,i dla pieniędzy, lub czekaj,c na śmierć krewnych, aby podjęć spadek.

Przedstawiony przez Prusa wizerunek arystokracji ma służyć ilustracji tezy o kn rysie przeżywanym przez społeczeństwo. Jednym z jego powodów s, właśnie elity społeczne, warstwy, które zamiast przewodzić wspólnym wysiłkom w celu reali-aacji pozytywistycznego programu, przyczyniaj, się do cięgłego pogarszania sytuacji gospodarczej i społecznej. Nie wystarczy kilka pozytywnych wyjętków, które sprawiedliwie dostrzegł pisara realista.

m

PPHS Mieszczaństwo

Mieszczaństwo w Lale? jest bardzo zróżnicowane i to zarówno pod względem mai, t ko wy m jak i narodowościowym.

Szlangbaumowie, Kleju, Szuman reprezentuj, mieszczaństwo żydowskie, niezwykle aktywne, przedsiębiorcze. To oni ostatecznie przejmuj, sklep Wokulskiego i spółkę do handlu z Cesarstwem. Wprowadzaj,c do utworu te postacie Prus demaskuje równocześnie iłuzoryczność jeszcze jednego pozytywistycznego hasła dotyczącego równouprawnienia i współpracy różnych narodów zamieszkuj ,cych ziemie polskie. Henry k Szlangbaum, Michał Szuman współpracowali z Wokulskim w czasie powstania, potem byli przyjaciółmi, zreszt, byli oni Żydami mocno spolszczonymi. Pod koniec akcji powieści coraz dobitniej przyznaj, się jednak do swego żydostwa, wobec narastaj,cej fali antysemityzmu, wywołanego z kolei wzrastaj ,c, aktywności, góspodarcz, Żydów.

Minclowie, Hopfer są przedstawicielami solidnego, pracowitego, rzetelnego mieszczaństwa pochodzenia niemieckiego, przeważnie spolszczonego, o czym świadczy poparcie Minclów dla walk narodowowyzwoleńczych w 1848 i 1863 r. Bardzo ciepło wspomina Minclów w swoim pamiętniku Rzecki. Sklep, w którym pracował, był dla niego prawdziwym domem i doskonal, szkół, życia. Tu nauczył się być uczciwym człowiekiem i dobrym, solidnym, dbaj,cym o powierzone mu interesy kupcem.

Mieszczaństwo polskie jest najbardziej zróżnicowane pod względem mąj,t-kowym. S, tu i handlowcy (Wokulski), i drobni kupcy, i rzemieślnicy (Węgrowicz, Szprot), inteligenci (panie Meliton i Stawska, Wirski), subiekci (Mraczewski, Zięba, Lisiecki), adwokaci, studenci, słuźęce, lokaje, dziewczyna lekkiego prowadzenia — Maria, Wysocki i jego brat, Węgielek itd.

Na ich przykładzie pokazuje Prus trudn, sytuację kraju w niewoli, w którym inicjatywy ludzkie nie znajduj, oparcia w społeczeństwie i każdy musi liczyć tylko na siebie. Najbiedniejsi mog, jedynie oczekiwać na pomoc filantropów. Brak w tym społeczeństwie jedności, solidarności, wspólnego działania dla ogólnego dobra. Wprost MpęPHBC - króluję zawiść, małostkowość, podejrzliwość, nepotyzm, kunktatorstwo I pogoń za pieniądzem.

Studenci

Z f lewnościy osobny i bardzo charakterystyczny grupę społeczny stanowię studenci, mieszkańcy kamienicy Łęckich, a potem świadkowie w procesie o lalkę między paniy Stawsky i baronowy Krzeszowsky. Z ich postaciami, dowcipami, błazenady wprowadzony został do powieści humor sytuacyjny. Stanowiy też oni w powieści o kryzysie ideowym zapowiedź przyszłości. Sy to młodzi ludzie, przyszli inteligenci, elita społeczna. Nie wierzy już w ideały pozytywistyczne, zaprzeczajy poglydowi, by można było dorobić się uczciwy pracy, jak to uczynił Wokulski; Poglydy ich zbliżajy się do socjalizmu, który wtedy się narodził i do anarchizmu. Dowodzy Rzeckiemu, który zbierał czynsz, że jeśli społeczeństwo |x>trzebuje ludzi wykształconych, to powinno łożyć na ich kształcenie, a jeżeli żyda się zapłaty za mieszkanie, to należy za pracę płacić tak, by możliwe było płacenie komornego. Ponieważ oni się uczy, korepetycjami zarabiajy niewiele, więc odmawiajy płacenia czynszu. Szczególny ofiary studentów staje się baronowa Krzeszowska, której wścibstwo, ciekawość, pruderia prowokuję studentów do psot. By zrobić baronowej na złość, świadczy przeciwko niej a w obronie pani Stawskiej w procesie o lalkę, ośmieszajy przy okazji instytucję sydów.

Niziny społeczne

Niziny społeczne nie sy w powieści reprezentowane przez tak wielu przedstawicieli jak inne warstwy. Jest kilka postaci, będycych przedmiotem działalności charytatywnej Wokulskiego: Węgiełek, Wysocki, Maria i inne. Jest wreszcie obszerny fragment poświęcony Powiślu, najbiedniejszej dzielnicy dawnej Warszawy i jej mieszkańcom, tworzycy zbiorowy portret warszawskich nędzarzy. Prus ukazuje w nim fatalne warunki bytowe biedaków, choroby, przestępczość, prostytucję. Obraz utrzymany jest w konwencji naturalistycznej. Patrzymy na niego oczami Wokulskiego, który marzy o likwidacji nędzy, a patrzyć na niy uświadamia sobie swojy bezsilność i bezskuteczność wszelkich jednostkowych wysiłków. Obraz ten jest też aigumentem na rzecz upadku cywilizacyjnego w Polsce, kryzysu społecznego — ideały pozytywistyczne okazały się bowiem utopię.

PROBLEMATYKA POWIEŚCI

Sam Bolesław Prus sformułował temat Lalki słowami: „przedstawić naszych polskich idealistów na tle społecznego rozkładu*⁹. Tworzyć więc szeroky panoramę polskiego życia społecznego, pisarz ukazał także przyczyn) i objawy rozkładu. Dlatego wiele miejsca w jego utworze zajmuje krytyka arystokracji jako pozostałości feudaiizmu: jej przesydów kastowych, bezczynności, próżniactwa, a zwłaszcza odrzucenia przez tę warstwę roli przewodnika narodu, dodajmy roli, do