DSC03163 Kopia

414 ROBERTO DAMATTA

i wszystko zostało przemieszczone. I właśnie przez tę możliwość umieszczenia wszystkiego nie na swoim miejscu, karnawał jest często kojarzony z „wielką iluzją” czy „szaleństwem”. Przemiana w karnawale brazylijskim jest bowiem przemianą codziennej hierarchii w magiczną równość przemijającej chwili. [...]

Mamy tu znów do czynienia z odwróceniem, które może pozwolić na czasowy, lecz zasadniczy przewrót odwiecznej hierarchii społeczeństwa, tworząc inne sfery i linie władzy. Proszę zauważyć, że odwrócenie nie oznacza tu unicestwienia hierarchii czy nierówności, lecz jedynie poddanie ich, w przypadku świąt, kontrolowanemu doświadczeniu, czasowemu przestawieniu. Widzimy więc, że badanie karnawału pozwala skojarzyć zjawiska, które wcześniej wydawały się nie mieć z sobą nic wspólnego, jak religijne rytuały umbanda" i hlocos de samba tworzone w karnawałowe ostatki. Łatwo teraz wykazać, że tym, co je łączy — a można by też włączyć do tego kontekstu sportowy totalizator, jogo de bicho¹² i piłkę nożną — jest wspólna zasada strukturalna, odwrócenie, ściśle stosowane w wielu domenach i przy wielu okazjach w świecie brazylijskim, jako permanentna możliwość otwarcia przestrzeni społecznej przez jej indywidualizację. Można w ten sposób w pewnych, specjalnie do tego przygotowanych strefach doświadczyć świata na opak, nie ryzykując, że zostanie on na stałe wywrócony do góry nogami.

Umbanda i karnawał są więc — razem z ich siostrzaną piłką nożną — złączone mocnymi więzami, które w ogóle bratają słabych swymi magicznymi i mistycznymi siłami: nadwyżką, tym, co nie może być skutecznie kontrolowane przez odwieczną władzę opartą na sile fizycznej i na monopolu przemocy. W ten sposób niżsi w strukturze, w zamian za brak możliwości pracy i rewindykacji politycznej, mogą rozmawiać z duchami i znać przyszłość, zaznając spokoju, którego bogaci i władający z definicji mieć nie mogą.

Studium Roberta DaMatty Camavais, malandros e heróis: Para urna sociologia do dilema brasileiro ukazało się w Rio de Janeiro w 1979 roku.

Tłumaczenia trzeciego rozdziału — na potrzeby niniejszego podręcznika — dokonała Marta Kolankiewicz. Pierwodruk przekładu polskiego: „Polska Sztuka Ludowa. Konteksty” 2002. nr 3-4, s. 171-182.

¹¹ Umbanda to synkretyczny kult transowy, uformowany w Brazylii, głównie w Rio de Janeiro, z demonów kultów plemiennych Murzynów z Konga i Angoli oraz brazylijskich Indian, wymieszanych z elementami islamu, katolicyzmu, spirytyzmu i okultyzmu (przyp. tłum.).

² Gm w zwierzęta — nielegalna gra hazardowa, uprawiana w Rio de Janeiro, będąca źródłem fortun mecenasów szkół samby (przyp. tłum.).

Karl Braun

Karnawał? Karnawalizacja!

Boom lat dziewięćdziesiątych: Streetparties andparades

W latach dziewięćdziesiątych nastąpił niebywały rozkwit jednej z form publicznych zabaw masowych: chodzi o Street parties, parades i letnie pochody. Ich uczestnicy reprezentują określone kręgi społeczne, mniejszości i subkultury, które przez masową zabawę pragną obwieścić światu swoją sprawę i dać wyraz swoim przekonaniom. Niektóre z tych zabaw wciąż jeszcze zgłaszane są jako demonstracje, czyli akty deklaracji politycznych. Spośród trzech omówionych niżej berlińskich przykładów status demonstracji ma nadal słynna zabawa uliczna miłośników muzyki techno, tzw. Love Paradę, a także Christopher Street Day, który jest autoprezentacją środowisk homoseksualnych. Inaczej już jest w przypadku Karnawału Kultur, który się odbywa w dzielnicy Kreuzberg i łączy projekty oraz inicjatywy różnych grup etnicznych, mniejszości kulturowych i subkultur młodzieżowych. [...]

Czy ma jednak sens wymienianie takich wielkich widowisk, jak Karnawał Kultur, Christopher Street Day i Love Paradę, jednym tchem oraz łączenie ze sobą czegoś tak zróżnicowanego — na podstawie formy prezentacji, charakteru i morfologicznych podobieństw? Oraz posługiwanie się przy tym hasłem: nowe formy karnawału?

Christopher Street Day, w skrócie CSD, ma swój początek w trwających trzy dni zamieszkach, sprowokowanych 28 czerwca 1969 przez akcję policyjną w „Stonowali Inn", lokalu homoseksualistów na Christopher Street w Nowym Jorku. Zajścia, znane jako Stonewall riots, stanowiły moment zwrotny w rozwoju amerykańskiego ruchu homoseksualistów (Gay Liberation Movement). CSD stał się dla tego ruchu, podobnie jak kiedyś I Maja dla robotników, międzynarodowym dniem protestu. Początkowo CSD miał charakter politycznej demonstracji z żądaniami równouprawnienia i akceptacji społecznej. Około lat dziewięćdziesiątych zmieniła się forma tego protestu i marsz z transparentami przerodził się