DSCN2205

KO Ml'MARZ IX) Si \RKOO lis I \M KNTt

w obcej krainie (Ps 13?'. Musiał wznosić swoje hymny na cześć najwyższej mocy i nieskończonej laski Bogu w cleniu majestatycznych świątyń pogańskich i pośród zgiełku procesji urządzanych przez pogan dla swych bogów, którzy byli opiekunami zwycięskich wojsk. Niewątpliwie wielu doznawało pokusy, by pójść za tymi. którzy dochodzili do pozornie logicznego wniosku, źc wydarzenia zdyskredytowały JHWH Zwrócić się do Tammuza (Ez 8. I I), do królowej nieba (Jr 44.17), przyłączu' się do procesji na cześć Bela czy Nego (Iz k\U; zwycięstwo należy się bogom nowej imperialnej whdzy?

Ze względu na historyczną orientację wiaty biblijnej. wydarzeń, nawet katastrofalnych wydarzeń. nie można było zignorować; należało zrozumieć ich sens w świetle woli Bożej. W pr/.y-padku pcx!lx>iu I babilońskiego wnioskiem narzucającym sic wierzącemu była nie klęska JHWH, ale upadek błędnej koncepcji Boga. Chcąc w najprostszy sposób scharakteryzować znaczenie wygnania dla biblijnej wiary, należałoby powiedzieć, że zadało ono śmiertelny cios flirtowi Izraela z rciigią imperialną.

Religia imperialna zrównuje bóstwo z władzą i przedmiotem zainteresowania tronu. Łączy religię z racją elity. Usprawiedliwia ucisk i wyzysk zwykłego ludu. odwołując się do szczególnego związku między bóstwem a ludźmi piastującymi władzę, opartym na porządku stworzenia. W okresie poprzedzającym kryzys wspólnotę żydowską pociągały przeciwne siły religii imperialnej oraz tradycyjnych wierzeń i wartości religijnych, które od czasów plemiennych zachowywali prorocy. Z jednej strony były .cłrogi króla" (por. 1 Sm 8,11), uzasadniające roszczenia króla do władzy nad życiem poddanych, a z drugiej - .prawa Mojżesza", będące wyrazem współczucia Boga w bezstronnym wymierzaniu sprawiedliwości w imieniu całego ludu.

Co legło w gruzach w ogniu babilońskiego zniszczenia? Odpowiedź zależała od obranej perspektywy. Z punktu widzenia starożytnej bliskowschodniej ideologii królewskiej można było wnosić, że JHWH, opiekun dynastii Dawida, został zdyskredytowany. Z punktu widzenia ideologii świątyni można było argumentować, że JHWH, którego dom legł w gruzach, okazał się słabszy niż Marduk. Z punktu widzenia jednak tradycyjnej wiary w JHWH zachowywanej przez proroków, zdyskredytowaniu uległo bałwochwalcze wypaczenie wiary, które zastąpiło prawdziwe bezpieczeństwo, oparte na ufności Bogu, fałszywą pewnością, opartą na instytucjach ludzkich. Ponad sto lat wcześniej Izajasz głosił (Iz 30,15-16):

Albowiem tak mówi Pan Bóg, święty Izraela:

W nawróceniu i spokoju jest wasze ocalenie.

w c is/y I ufności leży wasza silą

Alt* wyście tego nic chcieli!

Owszem, powiedzieliście Nie, l*> na koniarli uciekniemy!"

- Dobrze, uciekniec ie! -

,.l na szybkich wozach pomkniemy!’ -

Dobrze, szybcy będą ci, którzy |X)gonią za wami!

Z perspektywy relatywizacji wszelkich Instytucji wolw jedynej Rzeczywistości godnej zaufania Deutcro-Izajasz Interpretował doznane właśnie nieszczęście jako oczyszczające wydarzenie (Iz 42,24):

Kto wydał Jakuba na rabunek ł Izraela - łupieżcom?

Czyż nie przeciw Panu myśmy zgrzeszyli i nie chcieli postępować Jego drogami ani słuchać Jego Prawa?

Deutero-lzajasz przedstawiając taką interpretację jednoznacznie podziela tradycję klasycznego profetyzmu. Tylko z jednego punktu widzenia można zrozumieć sens doświadczenia ludzkiego, czy to na płaszczyźnie jednostki czy narodu; a mianowicie z punktu widzenia wiary w jednego Boga. wobec którego wszyscy inni pretendenci do bycia Bogiem okazują się bożkami. Zmian, jakim uległa wiata biblijna w okresie Drugiej Świątyni (515 r. przed Chr. - 70 r. po Chr.). nie można zrozumieć bez uwzględnienia, dokonanego przez wspólnotę wygnaniową, ponownego potwierdzenia tej zasady pierwszego przykazania.

Już w orędziu Deutero-Izajasza można dostrzec oczyszczające skutki skrupulatnego badania wiary prorockiej w kontekście niejednoznaczności doświadczenia ludzkiego. Zaleca się te aspekty tradycji, które przeszły pomyślnie próbę wiary (.wspomnijcie rzeczy minione", 46,9; por. 44,21), natomiast tradycje i instytucje, które odwracały uwagę od „rzeczy nowej* jako postanowionej przez prawdziwego Boga, należy puścić w niepamięć:

Nie wspominajcie wydarzeń minionych, nie roz-strząsajcie w myśli dawnych rzeczy.

Oto ja dokonuję rzeczy nowej: pojawia się właśnie. Czyż jej nie poznajecie?

(Iz 43,18-19)

Teologiczny proces rozróżniania nakreślony przez Deutero-Izajasza jest pełen niebezpieczeństw. Pozwolenie na „przesiewanie" tradycji religijnej w celu określenia, co zasługuje na pamięć, a o czym można zapomnieć, wskrzesza widmo wysoce arbitralnego procesu powstawania Pisma Świętego, odzwierciedlającego jedynie ludzkie pragnienia. Istotnie, taki subiektywizm pustoszył wspólnoty religijne i wprowa-,. ,1 w l>lą<l ludzi wlcr/^rych wszystkich cza-Religia jednak pozlxiwiona tego rodzaju p„_Kvsu rozróżniania zostaje Jednak obarczona spuści/ną Interpretacji, mogącej przyćmić jej ,_Siotne prawdy. Co zatem chroni proces teologicznego rozróżniania pr/ed przewrotnością ludzka? Jedynie wierność proroka I wspólnoty pro-(th kie) wobec Jedynej Rzeczywistości, Kmma-nuela - Boga. którego znają dzięki świadectwu przodków I który Jednocześnie prowadzi Ich I poucza na drodze miłosierdzia I sprawiedliwości.

Sąd uczniów, którzy zachowali słowa Deute-ro-lzajasza. został potwierdzony przez mędrców. którzy włączyli Jego słowa do Pisma Świętego jako część Księgi Izajasza: wszedł on w po-czet proroków jako objawlciel woli Bożej i jako ten. który ma prawo rozróżniać między tym, co wieczne, a tym, co przemijające. Oto niektóre opinie Deutero-Izajasza, które były przekazywane. aby ubogacić lud Boży wszystkich późniejszych wieków:

1)    Jeśli chodzi o przymierze Boga z domem Dawida, obecnie na pozór zdyskredytowane wskutek podboju babilońskiego:

Zawrę z wami wieczyste przymierze*, są to niezawodne łaski dla Dawida (Iz 55,3b).

Przymierze Boga z ludem, zebranym spośród narodów ziemi, aby służył miłosiernemu celowi Boga. nie zostało odwołane. To oczywiste. Dawid został wybrany Jako pasterz tego ludu, ;i nie jako ktoś, kto miałby zostać z niego wyłączony i cieszyć się specjalnymi względami i przywilejami. Deutero-Izajasz potwierdzając na nowo wieczne przymierze Boga z całym ludem. przekreślał tym samym przymierze zniekształcone przez królów, którzy postrzegali swój urząd w kategoriach szczególnych uprawnień.

2) Jeśli chodzi o nieprzerwaną ważność urzędu mesjasza (namaszczonego): Deutero-Izajasz przywracał właściwe funkcjonowanie tego urzędu, pozbawiając go mistycznego dostojeństwa monarchii absolutnej i sprowadzając go do jego kontekstu historycznego: „Tak mówi Pan o swym pomazańcu (masztach) Cyrusie (...)” (Iz 45,Ia). Godność I tytuł pomazańca Pańskiego nie przysługują komuś z racji powiązań rodowych, ale zależą od wierności dochowywanej zamiarom Boga. Wolność Boga w zakresie wyznaczenia pomazańca nie jest ograniczona instytucjami ludzkimi, takimi jak dynastie królewskie. Deutero-Izajasz w sposób dramatyczny na nowo potwierdza wolność Boga, ogłaszając, że Bóg wyznaczył obcokrajowca na urząd formalnie piastowany przez potomków Dawida i Sadoka. Bóg wezwał Persa, Cyrusa, by wygnanemu ludowi zwrócił (ego ziemię.

3) Jeśli chodzi o tego, kto sprawi, źc oczyszczona wspólnota JHWH znów stanie się wierna swemu Bogu, Deutcro-Iza|asz wprowadził postać Sługi Pańskiego (42,1):

Oto mój Sługa, którego podtrzymuję Wybrany mój, w którym mam upodobanie.

Sprawiłem, że Duch mój na Nim spoczął; On przyniesie narodom Prawo.

Jak w przeszłości Bóg zwykł był wybierać królów, kapłanów i proroków, aby rządzili, prowadzili I napominali, tak teraz wybrał kogoś, kogo nazywa się Sługą. Charakterystyka Sługi odsłania - bez wątpienia świadomie i celowo -jakby wiele Jego twarzy. Powołany, aby Izraela na nowo uczynić ludem wiernym, zaświadczyć

0    woli Bożej wobec narodów, aby cierpieć

1    ponieść śmierć czyniąc zadość za grzech ludu. Sługa czyni więcej, niż wskazywałby na to biograficzny szkic konkretnej osoby czy grupy. Sługa ponownie zwraca uwagę na naturę pośredników, którymi posługuje się Bóg. by móc zrealizować swój zbawczy plan na ziemi. Pokornie solidaryzują się oni ze zwykłym ludem, polegają na Bogu w poszukiwaniu mocy i o-rientacji, są posłuszni aż do śmierci. Obraz Sługi pojawia się w miejscu, w którym kończy się Deutero-Izajaszowa krytyka bałwochwalczych instytucji i zostaje przywrócony jednoznaczny obraz tego, co właściwie znaczy być ludem Bożym.

Deutero-Izajasz nie byl jedynym prorokiem, który z ostatnich doświadczeń oczyszczenia ludu przez Boga odważnie wyprowadzał poczucie wyrazistej orientacji. Również Jeremiasz odwraca! uwagę od czysto ludzkich budowli i ambicji, kierując ją ponownie ku sercu człowieka, będącego podstawą nowego zbawczego działania Bożego (Jr 31, 31-34). Ezechiel piętnował zgubne bałwochwalstwo Izraela i wskazywał na oczyszczająca świętość Boga Jako źródło oczyszczenia (Ez 8-11). Wierni kapłani zdwajalł wysiłki, aby rozjaśnić istotę Prawa światłem miłości bliźniego (Pwt 6,5; Kpi 19,18) i troski o biednych i obcych (Kpi 25), i by zaspokoić niezastąpioną ludzką potrzebę pokuty za grzechy (Kpł 16-17). Hiob podkreślał znaczenie rzetelnego stawiania pytań, będącego elementem autentycznej wiary, nawet gdyby dotyczyło głównych zasad tradycji przodków, i utrwalał w zbiorowej świadomości tajemnicę Boga jako Jedynej trwałej Rzeczywistości pośród niepewności życia.

Sondowanie i stawianie pytań w reakcji na nieznane wcześniej doświadczenia, które charakteryzowały okres wygnania, stworzyły atmosferę sprzyjającą znacznemu rozwojowi teologicznemu i zmianom, Jakie przyniosły następne stulecia. Ci, którzy usiłowali przystosować tradycyjną wiarę do dramatycznie innego świata.