DSCN7716

ludziom, których niekoniecznie znają. Dowody świadczą o tym, że takie korelacje istnieją, a - co więcej - czasowa zmienność poziomu zaufania w Stanach Zjednoczonych łączy się ściśle z czasową zmianą równości dochodów (zob. Uslaner 2002).

Instytucje państwa opiekuńczego wpływają również na wartości, postawy i ducha obywatelskiego w danym kraju. Niektóre państwa opiekuńcze mogą bardziej niż inne podkreślać wartość bezstronności, uczciwości i sprawiedliwości proceduralnej, co z kolei wpływa na strukturę wzajemnych relacji międzyludzkich. Najbardziej wiarygodne rozróżnienie można poczynić między selektywnymi i uniwersalnymi formami świadczeń publicznych (public service) (Kumlin, Rothstein 2005; Rothstein, Stolle 2008). Programy selektywne mają różnicujący charakter. Zasadniczo, państwa opie-tuńcze, które opierają się głównie na takich programach, siłą rzeczy antagonizują różne grupy społeczne. Tymczasem zasada uniwersalności oznacza, >e dostęp do wielu programów społecznych (takich jak emerytury, opieka zdrowotna, opieka nad dziećmi, zasiłki na dzieci czy ubezpieczenie zdrowotne) nie jest zawężony do „biednych”, lecz otwarty dla całej populacji bądź łatwo definiowanych jej segmentów) bez względu na jej możliwości jłatnicze (Kumlin, Rothstein 2005; Rothstein, Stolle 2008, Esping-Andersen 1999; Rothstein 2005).

Ta ostatnia dyskusja ukazuje ważną ogólną cechę instytucji państwowych, która zdaje się łączyć z wzorcami kapitału społecznego, mianowicie mplementację zasad bezstronności i uczciwości. Jeśli instytucje reprezen-ujące prawo i ład, które tropią i karzą ludzi łamiących umowy, same wręczają bądź przyjmują łapówki czy angażują się w niemoralne albo pozbawione bezstronności praktyki, to obywatele przenoszą takie zachowania na tosunki z innymi obywatelami. Dochodzą do wniosku, że korupcja sprawia, i współobywatele działają nieuczciwie, i sami czują się w obowiązku anga-:ować się w nieuczciwe praktyki. Jeśli więc obywatele nie mogą wierzyć v skuteczność instytucji i uczciwość systemu sądownictwa oraz policji ze względu na korupcję, to wówczas spaczeniu ulega sposób, w jaki postrzelają innych. Uczciwe i bezstronne praktyki służą zaś budowie zaufania interakcji społecznych (Levi 1998; Rothstein, Stolle 2008).

Podsumowując, państwa opiekuńcze typu socjaldemokratycznego, także kraje, w których instytucje społeczne nie są zdeprawowane, mają echy umożliwiające powszechne istnienie w społeczeństwie wysokiego oziomu kapitału społecznego. Dowody empiryczne potwierdzają, że ludzie

przejawiają w tych krajach najwyższy poziom kapitału społecznego w święcie zachodnim. Jak nam wiadomo, zgeneralizowane zaufanie osiąga najwyższy poziom w Skandynawii i wciąż się tam utrzymuje - w przeciwieństwie do Stanów Zjednoczonych i innych demokracji anglosaskich, gdzie na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci odnotowuje się stopniowy jego spadek (Putnam 2008). Podobnie zachodzi silna korelacja między indeksem korupcji i wskaźnikami instytucjonalnej bezstronności a kapitałem społecznym (Delhey, Newton 2005; Rothstein, Stolle 2008; You 2005).

Chociaż podejście instytucjonalne wnosi istotny wkład w debatę na temat źródeł kapitału społecznego, dając do zrozumienia, że ów zasób społeczny jest osadzony w kontekście instytucjonalnym, łączą się z nim pewne problemy. Podczas gdy korelacje między wybranymi cechami instytucjonalnymi i kapitałem społecznym są bardzo silne, a mechanizmy przyczynowe dobrze przemyślane, istnieje kilka wyjaśnień, w których kierunek interpretacji zależności przyczynowych biegnie w zupełnie przeciwną stronę. Inglehart (1997) obstaje przy tym, że kierunek logiki przyczynowej wiedzie od kultury politycznej ku stabilności demokracji. Podobnie Newton i Norris (2000) interpretują pozytywną korelację między zaufaniem politycznym a społecznym na zagregowanym poziomie narodowym jako dowód tego, że kapitał społeczny „może pomagać w budowie efektywnych instytucji społecznych i politycznych, co z kolei skłania do pokładania zaufania w instytucjach obywatelskich”. Podobnie jak w logice prezentowanej w pracach Putnama, relacje społeczne nadają kształt doświadczeniu instytucji rządowych, a w ostatecznym rozrachunku również ich sprawnemu funkcjonowaniu. Owe wzajemnie sprzeczne interpretacje silnych powiązań między kapitałem społecznym a instytucjami pociągają wciąż za sobą potrzebę znacznie większej pracy, by rozwikłać mechanizmy przyczynowe i ich kierunek. Lepsze analizy zmian instytucjonalnych w czasie oraz ich wpływu na kapitał społeczny mogłyby wzmocnić wyjaśnienia instytucjonalne; interpretacjom społecznym przysłużyłaby się zaś efektywna dyskusja na temat stosownych mechanizmów przyczynowych⁵. Kwestie te stanowią część agendy badań nad kapitałem społecznym.

§ Przykładowo, jeśli kapitał społeczny wpływa na funkcjonowanie instytucji, niewiele wiadomo na temat tego, w jaki sposób ufanie ludziom przekłada się na lepszą jakość usług i bardziej demokratycznie reagujących [morę democraiically responsive) polityków lokalnych; por. dyskusję w pracy Boix i Posnera (1998).