DSCN7901

264 HERBERf KlTSCHELT

cji odpowiedzialnych za alokację zasobów idących w kierunku ograniczenia liczby ich beneficjentów. W żadnym innym miejscu na półkuli zachodniej ekonomiczne przywileje pasożytniczych grup i związanych z nimi polityków nie wydawały się zwykłym obywatelom tak bezczelne i oburzające, jak w czterech analizowanych tu krajach. A zatem kluczowy czynnik, który doprowadził do destabilizacji klientelizmu w rozwiniętych demokracjach postindustrialnych, miał charakter polityczno-ekonomiczny i był związany ze zmianami w technologii i w demografii. Czynnik ten należy odróżniać od płytkiego pojęcia „wpływu globalizacji" na systemy gospodarcze poszczególnych państw. O potrzebie tej świadczą bardzo zróżnicowane wzory otwarcia się Austrii, Belgii, Włoch i Japonii na międzynarodowe przepływy handlowe i kapitałowe.

Wróćmy teraz do porównania naszych przypadków. W okresie powojennym silny klientelizm okazał się koniecznym, lecz niewystarczającym warunkiem upadku tradycyjnych demokratycznych partii politycznych (zob. tabela 9). Z punktu widzenia tej analizy nie jest istotne, w jakim stopniu upadek ten dotknął poszczególne partie. Istotne jest wskazanie, gdzie ten upadek wytworzył puste miejsce, które następnie zostało zajęte przez nowych aktorów politycznych oraz jakiego typu to aktorzy.

Największy spadek poparcia wyborczego dla tradycyjnych partii nastąpił w tych krajach, gdzie klientelizm byl najmocniej zakorzeniony (tabela 9, Grupa A). W Austrii i we Włoszech rozwinęły się silne antypaństwowe partie populistyczne, które zajęły w części (Włochy) lub w całości (Austria) puste miejsce powstałe na skutek skurczenia się wpływów tradycyjnych partii. W Japonii, po implozji Liberalnych Demokratów i Partii Socjalistycznej, powstała próżnia, której nie zdołały zapełnić ani istniejące, ani nowe partie polityczne. Belgia jest natomiast przypadkiem granicznym: obok hybrydy populistycznej (NRP i populizm antypaństwowy) powstało tam wiele innych nowych partii, takich jak partie etnoregionalistyczne i lcwico-wo-libertariańskie, których istnienie poprzedziło pojawienie się Vlaams Blok. Rozprzestrzenianie się populizmu antypaństwowego w Walonii było hamowane przede wszystkim przez fakt, że ta prowincja jest beneficjentem netto, jeśli chodzi o międzyre-

listyczni politycy nie

Tabela 9. Skuteczność partii rządzących od 1960 r. do ostatnich *.vyboro\v w latach dziewięćdziesiątych XX w.

	Średnia skuteczność w latach 1960-1969	Skuteczność po 1995 roku	Zmiana w skuteczności
Grupa A: Wspólnoty polityczne o charakterze klientclistycznym
Austria	96,4	60,1 (1999)	-36,3
Belgia	91,7	69.7 (1999)	-22,0
Wiochy	95,0	45,4 (1996)	-49.6
Japonia	90,9	S2,2 |1996)	-38,7
Średnia dla grupy	93,5	56,9	-36,6
Grupa B: Upadek tradycyjnych partii bez klientelizmu
Kanada	90,1	68,3 (1997)	-21,8
Nowa Zelandia	99,1	62,0 (1997)	-37,1
Szwajcaria	90,6	80,8 (57,4) (1999)	-9,8 |-33,2)
Średnia dla grupy	93,3	70,4 |62,6|	-22,9 j-30,7|
Grupa C: Demokracje nic-klientelistyczne z silną mobilizacją Nowej Radykalnej Prawicy
Dania	93,8	78,2 (1998)	-15,6
Francja	92,7	67,6(1997)	-25,1
Norwegia	90,6	75,4 (1997)	-15,2
Średnia dla grupy	92,4	73,7	18,7
Grupa D: Demokracje	nie-klientelistyczne bez silnej Nowej Prawicy
Australia	97,8	85,6 (1996)	-12,2
Finlandia	94,3	82,3 |1999|	-12,0
Niemcy	95,1	85,0(1998)	-10,1
Holandia	85,4	81,1 11998)	-4,3
Szwecja	93,2	81,1 |1998)	-12,1
Wielka Brytania	88,7	73,9 |1997|	-13,8
Stany Zjednoczone	95,0	90,2 |1996)	-4,8
Średnia dla grupy	92,8	82,7	-10,1

Uwaga: Zob. tabela 10 w kwestii listy zbadanych partii.

zaryzykowaliby więc wystąpień, które godzą w interes regionalny. W latach osiemdziesiątych tymczasowa polaryzacja belgijskiej sceny politycznej (socjaliści w opozycji do koalicji cha-decko-liberalnej) osłabiła potencjał mobilizacyjny populistów, zwłaszcza w Walonii, gdzie działa dość wojownicza partia socjalistyczna.