etno (20) []

Praprzodkowie Nii-wa i Fu-hi (siostra i brat, żona i n,^. dokonują wielu kulturowych czynów, jak wynaJe*^ łowiectwa i rybołówstwa czy instrumentu muzycznego, ⁸ Czasami kulturowe dokonania przypisywane są bóstw władający® niebem (Huang-ti) i słońcem (Jen-ti). Tw w^ymi demiurgami-bohaterami kulturowymi są: Kun ^ wnuk władcy niebios Huang-ti, wykradający z nieba cu-downy przedmiot siżan (przedmiot ten miał magiczne właj. ciwośd powiększania ziemi) i budujący tamy, aby opanować wodny chaos, syn Kuna — Jii, który dokończył walki z potopem oraz łucznik I, który zestrzelił z nieba „zbędna dziewięć słońc grożących spaleniem ziemi oraz zabił wiele chtonicznych potworów (potwora-ludojada o byczej gfo. wie, potwora zwanego Swidrozębem, potężnego węża dusiciela, straszliwego dzika i inne przerażające stwory).

Archaiczny zespół praprzodek — bohater kulturowy ujawnia się również w postaciach ważniejszych bogów sumero-akadyjskich, jak Enlil czy Enki (Ea), którzy nj_e tylko uczestniczą w procesie teogonicznym, w narodzinach bogów personifikujących obiekty przyrody (sami również je uosabiają: pierwszy — powietrze i ziemię, drugi — słodką wodę), ale przede wszystkim dokonują czynów o charakterze kulturowym. Enlil stworzył drzewa i trawy, kopaczkę-motykę, Enki napełnił słodką wodą koryta Ty-grysu i Eufratu, do wody wpuścił ryby, lasy napełnił dziczyzną, a doliny — trawami. Enlil zaorał pole i wyhodował zboże, wprowadził hodowlę zwierząt i pokazał, jak otrzymywać produkty mleczne, wytworzył materiały budowlane i zaczął wznosić domy, na koniec podzielił zarządzanie rzekami, wiatrami itp. między poszczególnych bogów-gospodarzy. Enki początkowo strzeże kulturowych tajemnic (me), odebranych mu podstępnie przez Inanę (bo-ginię-planetę Wenus). W wielu tekstach Enki występuje też jako stwórca ludzi i ich pierwszy nauczyciel Działa on często wspólnie z boginiami (Ninmah, Nlnhumng) o charakterze matek-prarodzicielek; na przykład, wspólnie z Ninmah wykonuje z gliny ludzi, a jego próba uporania się z tym bez niej kończy się niepowodzeniem.

W Egipcie, gdzie w procesie kosmogonicznym tak wyjątkową rolę odgrywają bohaterowie—stwórcy o cechach solamych (Re-Aton, Ptah, Chnum) lub — wyjątkowo — lunamych (Thot), zachowują oni rysy bohaterów kulturo-. tylko w wyjątkowo reliktowych lornuch: Chnum ludzi pracując jako rzemieślnik-demlurg na kok ^"Icarskim» Thot jest wynalazcą pisma. Siady pferwot* wyobrażeń założyciela rodu (pierwowladcy) 1 bobak* %,|turow«go występują również, zdaniem E. 0. Jamesa, |Hfflj Ozyrysa — typowego umierającego i zmartwychwstaje*⁰ boga (zob. przyp. 30/1). Wrogość między Ozyry-^ i Setem, mająca w zasadzie sens kalendarzowy, wywo* ^ zapewne z archetypu nieżyczliwych sobie braci, ^sonifibujących dwie fratrie, a później Górny i Dolny

Mn

mitologii staroperskiej reliktowy zespól praprzodek-^ter kulturowy wyczuwalny jest w obrazach pierwszych władców (Jima-Dżemszid, por. ind. Jamę, Fretona-jeridun, Kersaspa), dokonujących czynów o charakterze kulturowym i walczących bohakrsko ze smokami (Ażi* .pahak, śruwar i in.). W mitologii indyjskiej, w której — podobnie jak w Egipcie — bóg-stwórca wyparł obrazy pra-przodków, aspekt kosmologiczny zostaje częściowo zachody dzięki heroicznej działalności Indry.

W mitologii greckiej przetrwał klasyczny wzorzec bohatera kulturowego, ale — co bardzo charakterystyczne — «izolacji od olimpijskiego pankonu i podstawowego systemu mitologicznego.

Promekusz (w pohezjodowskiej wersji mitu) tworzy ludzi z gliny, wykrada dla nich ogień, w ich inkresie okłamuje bogów (złożenie ofiary w Mekonie). Za wykradnie ognia zostaje przykuty do gór Kaukazu 1 skazany aa mękę: orzeł wydzlobuje mu odradzającą się wątrobę. Brat-bHźniak Prometeusza — typowy negatywny wariant bohatera kulturowego — jest przeciwieństwem Prometeusza, podobnie jak Tagaro-gtupi i To Karwuwu są przeciwieństwem Tagaro-mądrego i To Kabinana w mitach mdanezyjskich. Epimeteusz pozostawia ludzi bez środków obrony (skóra, pazury itp.), pojmuje za żonę Pandorę z jej słynną puszką skrywającą zlo i choroby. W niektórych wariantach mitu pierwsi ludzie to Deukalion, syn Prometeusza, i Pyrra, córka Eplmekusza.

Promekusz przedstawiony jest w micie jako potomek tytanów i wróg bogów olimpijskich. Paradoks polega tu na tym, że w podstawowych mitach greckich kosmos powstaje w walce bogów i tytanów, młodszej generacji bogów