etno'5

20 / Laboratoria ■aytlb I

Idhuna utożsamiana była z jabłonią, drzewem wiecznej młodości. 3 Z soku tego owocu powstawała ambrozja, którą pili bogowie Gotii, |jy I nadać polotu i siły swej nieśmiertelności.

Posąg Wenus wzniesiony przez Kanachosa dla Sykjonu trzymał w je<|, I nej ręce mak. a w drugiej jabłko. Jabłko było symbolem vis venerca ^x'\ sił rozrodczych, a mak — obfitości nasienia. Wenus Urania i Wenus I z Milo miały w ręce jabłko. Z jabłkiem w ręce przedstawiano Apollina--Heliosa. Jabłko, symbol słonecznej krółewskości, zatykano na włócznie strażników perskich cesarzy, melaphori. Słoneczne, czerwone, lśniące, złote jabłka z ogrodów Hesperyd, cór nocy, zerwał Herkules, „pomarius Hercules*’⁴⁵, słoneczny bohater. Bóg-Słońce, niebiański zbawiciel, dawca życia, jabłko (wraz z krzyżem występuje na wielu rzymskich monetach cesarskich, zarówno pogańskich, jak i chrześcijańskich) pojawia się w dwóch różnych obrazach, pozornie przeciwstawnych, lecz w istocie w znacznym stopniu wymiennych. W ludowej pieśni rumuńskiej dzieciątko Jezus nie może zasnąć i płacze. Aby je uspokoić. Matka Boska podaje mu dwa jabłka. Dzieciątko podrzuca jedno w górę i jabłko staje się księżycem, drugie zaś upuszcza na ziemię i przemienia się ono w słońce.

Emblemat miłości, która przeplata rumieniec i bladość jak na twarzy kochanków, jabłko, od którego „nulla voluptuosior, elegantior aut delicatior reperiri queat tanquam visu pulchra et ad vescendiim 9ua-via mała producens in Paradiso yoluptatis’”⁴⁶, może symbolizować miłość niebiańską i czystą („bonum tantum et rationalem amorem erga Deum et homines indicabit pomum”⁴⁷) albo miłość ziemską i spod znaku Wenus („quae lascmarum est archetypus, sacrum”⁴⁸).

Malis peiere, ,,valet proiinde ac invitare ad Venerem et eommercium Yoluptatis”⁴⁹. „Mało me Galatea petit lasciva puella”⁵⁰ (Wergiliusz, Ecl., III, 64).

Jabłko, którego pragnęła Galatea, „swawolna dziewczyna'*, mieści się całkowicie w erotycznych dekoracjach „Veneris operationes”⁵¹. A przecież kiedy Scipione Rargagli chciał przedstawić zdjęcie Chrystusa z kizyża, ukazał jabłko spadłe z drzewa i dołączył podpis „Maturum deligitur***. Ponuim salutifewm™ wspomina Matka Boska w greckim hymnie, jabłoń zaś „strojna w liście i owoce” pojawia się w fonnule Protegit et nutrii⁵⁴ i oznacza niebiański chleb eucharystii.

21 / Hieroglif rozkosz?

Ale również w mętnym morzu symboli możliwa jest ambiwalentna# i odwrócenie znaczeń, czyhają tam na nas również nie lada niespodzianki.

„Carlo Rancati określi! czerwone jabłko - opowiada jeden z naszych mistrzów symboliki, Filippo Picinelli - jakolnius esc vermis^ss, a zatem nicpozbawinnc jest ono hipokryzji, gdyż pod pozorną czerw ienią dobroci skrywa robaka grochu. Często rzecz się ma podobnie z niewieścią urodą, której towarzyszą nierzadko ohydne i robaczywe dolegliwości. Bowiem «pulcritudo, quae in coloris elegantia et apla membrorum compositione animo fingitur, temporis et morlis ludibrium* (Grzegorz z Nazjanzu, oracja 31)”⁵⁶.

Jabłko drogie Afrodycie, święte dla owej zwycięskiej Wenus, trzymającej w ręce jędrny owoc, symbol vis generalia⁵⁷ roślin i zwierząt, mogło przemienić się w złowieszcze ostrzeżenie, żałobny znak rozkładu kobiecej urody, przeżartej przez podstępnego robaka, niewidoczną chorobę, „ohydną i robaczywą dolegliwość'*.

Robak - narzędzie czasu i śmierci - niszczył kształty, powodował rozpad członków, zabijając swoim obślizgłym pocałunkiem kobietę--jabłko. Ponure przeczucie ulotnej kruchości i przemijającego piękna.

W barokowej poezji rozpadu nie tylko owoce stają się żałobnymi, posępnymi znakami, ale również zapachy i smaki potraw łączą się nieuchronnie z rozkopaną ziemią i śmiercią. Istoty żyjące karmią się tym, co martwe i nieruchome, a wszystko bierze swój początek z ziemi, przemienia się w ponury pejzaż cmentarny, kadaweryczny amnt-goul, przeczucie bliskiego gnicia.

„Ascendit mors per fenestros^a. Przez okna zapachu, smaku i dotyku (...). Wszelki odrażający odór przypomina nam, że gorzej jeszcze cuchnąć będzie nasze ciało po śmierci. Wszelki zapach, także przyjemny, ambry czy piżmu, nasuwa myśl o naszym szybkim zniknięciu, tak jak szybko znika każdy zapach. To, czym się żywicie, jest już martwym ciałem albo martwym owocem; chleb piecze się z już ususzonych ziaren, wino wyciska z już zerwanych winogron |...]”^w.

Ten przejmujący pejzaż podwójnie martwych natur, gdzie okna „pięciu uczuć*', pięciu zmysłów, otwierają się na ponury cmentarny horyzont, wchłaniając, dotykając, wąchając, smakując powszechny rozpad, sama zaś śmierć jawi się jako złowieszczy produkt kulinarny, trujący kąsek,