etno'4

18 / Laboratoria zmynlów

Zarówno w ziemskich rozkoszach, jak i anielskich zaślubinach jabłko odgnwa pierwszorzędną rolę, stanowi symbol sprzecznych pokus, przeciwstawnych przyjemności. Jabłko, owoc a double face, niebiański i ziemski, ujawnia swoją podwójną tożsamość, staje się ambiwalentnym emblematem, bogatym w znaczenia opatrzone sprzecznym znakiem.

W centrum weselnej scenerii, nad którą ciąży rozbudowana genealogia, tkwi „jabłko** Adama z Raju (XXVI, 91 passim):

Jabłko, coś było stworzone gotowo.

Ojcze, któremu wszelaka poił w i ka Po Ewie córką była i synową [...J.

Długi szereg małżonek, córek, synowych wywodzi się od tego dalekiego protorodzica, od „pierworodnej duszy” Adama, życiodajnego jabłka, które stworzone zostało jako w pełni już dojrzałe, w rozkwicie swych sił, nie zaznawszy ani dzieciństwa, ani dorastania, ani młodości: „vir sine malre, vir sine lacte, qui neque pupiliarem aetatem, nec vidit adultam ' . „Człowiek, który się nie urodził” — „in virili aetate continue factus — jak wyjaśniał Petrus Lombardus, „magister sententiarum”³⁹- To cudowne jabłko, bogate w skoncentrowaną życioc łajną energię, dojrzało, nie zaznawszy cyklu pór roku, praw roślinnej biodynamiki.

Ludzka szczęśliwość, ziemski raj, niewysłowione „pokarmy” objawiają się w słodyczy tego owocu:

Ród ludzki trudy niepomierne łoży W poszukiwaniu, gdzie jest jabłoń słodka:

Ona dziś twoją oskomę umorzy.

Czyściec, XXVII, 115-117

Poszukiwanie raju i łaski jawi się jako inicjacyjna wędrówka przez ciemności, zstąpienie do środka ziemi, poznanie zła i piekielnego chaosu po to, aby powrócić — poprzez wzniesienie się ku światłu — do słońca-Boga, odzyskać czystość, szczęście, błogosławioną wieczność. „Owocu słodycze” z Piekła XVI, 61 („Po żółci mam pić owocu słodycze”) odzwierciedlają mitologię błogostanu i przypowieść kosmogpniczną, w której bohater, aby

zdobyć nieśmiertelność (duszy) i szczęście wieczne, musi przejść przez szereg prób i oczyszczeń, stoczyć bitwy niczym Herkules, mając za przeciwnika smoka-węża broniącego dostępu do drzewa o złotych jabłkach, drzewa świetlistej nieśmiertelności. Herkules, CiJgamesz, Adam... napotykają zawsze na swojej drodze węża. Stawszy się na powrót czystym i niewinnym, jabłko nasyci pragnienia duszy. Powrót do niewinności, podróż wstecz ku błogosławionej prostocie dzieciństwa, nieodparta pokusa, jaką wobec jabłka odczuwają dorastające dzieci („widzieliśmy chłopców pragnących bezgranicznie jabłka”, Convivio IV, XII, 16), znajduje swój ostateczny wyraz w Czyśćcu XXVI, 44-45:

Mówiąc mi „jakże? Dlugoż będziem stali?''

Jak matka dziecku, gdy jabłuszkiem nęci.

Analogia z owocem jędrnym, słodkim i wonnym sugeruje jednak nadal sens ziemski i zmysłowy, koegzystując z symboliką sakralną. W XVII wieku ojciec jezuita z Toledo Juan Luis de La Cerda, znakomity komentator Wergiliusza, wiąże jabłko z symboliką wenusjańską: „malum - pisał - sub praesidio est Veneris”*°. Imaginarium sfery dnia łączyło się z rozkoszami ciała („in deliciis semper habitum**⁴¹). W sferze nocy było albo znakiem niepokoju (jak w ludowej kabale włoskiej sen o zbieraniu jabłek), albo wzbudzało pożądanie i skłaniało do cielesnych uciech. Według oniromancji Atremidora z Daldis sen o jedzeniu jabłek oznaczał „portendere fruitionem Veneri$”⁴². zapowiedź i pre-figurację obfitego zbioru rozkoszy cielesnych. W mitologiach Wschodu i Zachodu, a także Północy jabłko wiąże się nie tylko z pełnią potencji seksualnej: zapłodnieniem, rozmnażaniem się („malum de tutela Veneris est”⁴³), ale i ze wschodnim mitem odrodzenia i nowej młodości oraz zachodnim - nieśmiertelnego życia. Poszukując na terenie Indii „wody życia”, Aleksander Wielki natrafił - jak głoszą średniowieczne legendy o tym macedońskim bohaterze - na jabłka przedłużające życie ludzkie aż do czterystu łat. Bogowie zimna. Asy i Wany, godhin, którzy pili krew i miód (miód pitny, źródło wiedzy i poezji), odradzali się i młodnieli dzięki jabłkom. Spożywając je, bóstwa skandynawskie pozostawały żywotne i silne aż do ragna rok. aż do płomienistego końca kosmicznego cyklu. Skandynawska bogini