img044

Zdaniem E T. Halla¹⁹⁶ zmysł przestrzeni u ludzi jest ściśle związany z ich doświadczeniami kulturowymi, społecznymi, stanowi wynik osobistych relacji / otoczeniem Autor uważa, iż każdy człowiek rości sobie prawo do pewnego obszaru i chroni go przed innymi. Uznaje taki system zachowań człowieka za tcr> torializm.¹⁹⁷ Człowiek dąży do stworzenia materialnych granic własnego terytorium. wyznaczając tym samym bardzo liczne oznaczenia niewidzialnych granic. E T. ł lali opisując strukturę przestrzeni, wyznacza jej trzy rodzaje:

•    przestrzeń trwała — obejmuje zarówno zmaterializowane, jak i niewidoczne dla innych wzorce, które kierują zachowaniem człowieka;

•    przestrzeń na pół trwała —jest zw iązana z materialnymi środkami wypełniającymi przestrzeń, ze sprzętem, którego ustawienie może mieć decydujący wpływ na zachowanie człowieka (dospołccznicnic lub odspo-łccznienie);

•    przestrzeń nieformalna — dotyczy dystansu utrzymywanego pomiędzy ludźmi, mieszczącego się zazwyczaj poza zasięgiem świadomości.

Wiedza z zakresu proksemiki powinna stanowić, zdaniem wielu autorów, podstawowe zasady budowy osiedli, domów oraz mieszkań i sposobu ich wyposażenia Poza względami estetycznymi oraz tymi związanymi z komfortem życia, można, wykorzystując osiągnięcia proksemiki. uzy skać wpływ na zachowanie ludzi, na ich nastrój, samopoczucie oraz na ilość i jakość ich wzajemnych kontaktów. ¹⁹⁸

B Jałowiecki¹⁹⁹ opisuje przestrzeń jako dzieło wyłącznic ludzkie oraz stworzone przez ludzi, uwarunkowane czynnikami przyrodniczymi, społecznymi i kulturowymi. O przestrzeni mów i, że umożliwia ona realizowanie pewnych funkcji, a mianowicie: produkcji, konsumpcji, symboliki i wymiany. Wyznacza przestrzeń funkcjonalną i symboliczną, przy pisując im trojakie działania przestrzenne²⁰⁰, do których zamierzam odnieść rzeczywistość przedszkolną:

•    działania przestrzenne uwarunkowane sposobem produkcji i panującą ideologią, w toku których przestrzeń zostaje wy tworzona;

•    działania prowadzące do naznaczania przestrzeni, czyli nadawanie poszczególnym formom przestrzennym swoistego znaczenia, zgodnie z panującymi stosunkami społecznymi i ideologią. Naznaczanie przestrzeni związane jest z mniej lub bardziej zwerbalizowanymi przekonaniami grupy, władzy lub jednostki;

^m E.T. Hall, Ukryty wymiar, MUZA SA. Warszawa 1997.

Ibidem, s. 21.

^m E.T. Hall. op. cil.,s. 131-144.

^IW Ił. Jałowiecki, Społeczne wytwarzanie przestrzeni, Książka i Wied/a. Wurszawa 1988, s. 6-14. *** Ibidem, s. 16.

•    działania prowadzące do przy swajania przestrzeni, w toku którego jednostki i grupy społeczne zarówno adaptują się do istniejącej przestrzeni, jak i przestrzeń adaptują do siebie i swoich wy obrażeń, wartości i potrzeb, poprzez jej naznaczanie i modyfikowanie, dokonujące się zazwyczaj w sposób nicsformalizowany

Wpływ przestrzeni na życie szkoły R Mcighan dostrzega poprzez nabywanie kompetencji przestrzenny ch, definiowanych jako:

•    posiadanie przez jednostkę zdolności do bycia św iadomą jej otoczenia i wpływu tego otoczenia na nią;

•    zdolność osoby do wykorzystywania i zmieniania otoczenia dla przy bliżenia osiągnięcia własnych celów, bez niszczenia tego otoczenia czy pomniejszania poczucia efektywności działania zarówno własnego, jak i innych osób wokół tej osoby”.²⁰¹

Mając na uwadze fakt, żc w czasie edukacji, w przedszkolu i poza nim. dzieci oraz pozostali uczestnicy życia społecznego przedszkola w różnym stopniu mogą nabywać kompetencji przestrzennych, również one, obok przestrzeni jako takiej, będą przedmiotem mojej analizy.

6.2. Fbrmalne i nieformalne sposoby budowania przestrzeni jako miejsca pracy różnych aktorów przedszkola

Mówiąc słowo „przedszkole", wypowiadający jc stawia za nim różne znaczenia (desygnaty) Dla rodzica często oznacza ono miejsce, w który m dzieci spędzają czas, gdy on jest w pracy. Dla dziecka może oznaczać miejsce zabaw z dala od rodziców. Ktoś inny (pracownik, pracodawca) postrzega jc jako zakład pracy, miejsce pracy lub jako obiekt użyteczności publicznej.

Teraz zamierzam przedstawić przedszkole jako budynek, fizy czną kubaturę, tworzącą przestrzeń do pracy różnych osób. Przestrzeń będącą polem różnych dośw iadcza) w ielu ludzi, która przez B. Jałow ieckiego²⁰² określana jest jako przestrzeń obiektywna, przez I lalla nazwana przestrzenią wizualną.²⁰³

Przedszkola zajmują budynki bardzo różniące się pod względem architektury', konstrukcji i wyposażenia. Zdecydowaną w iększość stanow ią budynki zaadaptowane na potrzeby przedszkola, takie które nic były zaprojektowane i wybudowane do celów, do który ch są wykorzystywane.

^: " R Mcighan. Socjologia edukacji, UMK, Toruń 1993, s. 94.

13. Jałowiecki, op. cii. ^w E.T. Hall, op cii , s. 87.

129