img052

rozmowy z dziećmi i rodzicami, tu sprawdzali dziecięce rysunki i ćwiczenia, uzupełniali dziennik zajęć.

Propozycja B Fisher oraz analiza sposobu manipulowania przez nauczycieli i dyrektorów zasobami materialnymi sali przedszkolnej ujawniła, jak silny wpływ na kształtowanie przestrzeni ma „coś" co Hall nazywa „myśleniem w kategoriach systemu współrzędnych”.²¹⁹ Krawędzie szaf, półek, stolików, wyznaczają sztuczne linie, tworzące nowe obszary, różniące się od siebie oraz w „szczególny” sposób nazywane przez ich „twórców”. Tak powstają „kąciki lalek”, „domy”, .jaskinie zadumy”, „kąciki literackie”. Efekty takich działań umożliwiają nauczycielowi prowadzenie pracy dydaktycznej w małych zespołach, znacznie zmniejszają uczucie tłoku w sali, a dzieciom stwarzają możliwość realizacji własnych pomysłów na zabawę.

Przestrzeń bardzo często wymusza konieczność jej specjalnego traktowania Jeżeli dystans, jaki tworzy pomiędzy różnymi uczestnikami, nie pasuje do sytuacji, zmusza aktorów społecznego życia przedszkola np do zmiany pomieszczenia, do ściszania rozmowy lub jej zaniechania i przełożenia na inny, bardziej dogodny termin. Tak dzieje się, gdy dyrektor czy ni nauczycielowi niemiłe dla niego uwagi związane z jego pracą, tak czynią czasami nauczyciele i rodzice prowadząc rozmowy o dzieciach, tak czynią dzieci planując „zakazaną” zabawę.

Podsumowując, spróbuję uogólnić zebrane informacje i dookreślić społeczne konsekwencje, jakie niosą ze sobą kompetencje przestrzenne użytkowników przedszkola. Uważam, że one:

•    ułatwiają lub utrudniają wymianę informacji, komunikację interpersonalną oraz określają jej rodzaj;

•    ułatwiają lub utrudniają w szelkie kontakty społeczne pomiędzy wszy stkimi uczestnikami życia przedszkola;

•    określają możliwości podejmowanej działalności społecznej, dydaktycznej, opiekuńczej. wychowawczej;

•    sprzyjają lub nic procesom integracji wszystkich użytkowników społecznej przestrzeni przedszkola. ¹

6.5. Tłok — uboczny efekt podziału i dystrybucji przestrzeni przedszkola

Kolejnym, już ostatnim zjawiskiem związanym z problemem organizacji przestrzeni w fizycznych granicach stworzonych przez przedszkole, którym chciałabym się zająć —jest tłok. Nadmierne zagęszczenie dzieci w grupach jest od lat dużą bolączką edukacji przedszkolnej W momencie gdy pojawiła się możliwość zmniejszenia liczebności grup (niż demograficzny, bezrobocie, wzrost cen), władze lokalne podjęły decyzję o likwidacji części przedszkoli i problem zagęszczenia w wielu przedszkolach pozostał aktualny. Niesie on ze sobą poważne konsekwencje i to nic tylko z powodu trudności w realizacji treści programowych (problem najczęściej sygnalizowany przez nauczycieli), ale w zyyiązku z występowaniem zjawiska tłoku.

W rozyvoju i doświadczeniu człowieka bardzo istotną rolę spełniają wszelkie wrażenia wizualne, kinestetyezne dotykowe czy cieplne, decydujące o yylaściwoś-ciach zmysłu przestrzennego.² Potrzeba kontaktu fizycznego, jak i jego unikanie jest naturalną, indywidualną potrzebą każdego człowieka, związaną z jego dośyy lad-czcnicm w takich kontaktach, wrażliwością zmysłów i potrzebą chwili. Brak jest jednak dcfinioyvanych mierników określający ch zatłoczenie, co uniemożliwia ustalenie jego kryteriów'. Wiadomo jednak, że jego krańcowy nadmiar prowadzi do agresji, obłędu, a nawet śmierci.³ W naturze ludzi tkwią, jak już wcześniej wspominałam, peyyne ty py zachowań, które określane są tcrytorializmem Jego efektem jest. między innymi, posługiwanie się różnorodnymi zmysłami (receptorami przestrzeni): uszami, nosem, oczami oraz receptorami bezpośrednimi jakimi są skóra i mięśnie), za pomocą których różnicowana jest odległość i przestrzeń „Wybór określonego dystansu zależny jest od danego układu; od yyięzi łączącej kontaktujący ch się ludzi, od tego co czują i co robią".⁴ W taki sposób powstają dystanse:

•    intymny — związany ze zgodą na bliską, fizy czną obecność drugiej osoby, wiąże się on również z reakcjami na kontakt fizyczny, np. w czasie wspólnych działań, zabaw czy bójek;

•    osobniczy' — związany jest ze zgodą na odległość w jakiej usyluowują się ludzie względem siebie, jest oznaką tego, jakie yy ięzi ich łączą, lub jakie uczucia do siebie żywią;

147

1

* ET. Hall, Bezgłośny język, op. cii., s. 174.

2

^Jł0 E T I lali. Ukryty wymiar. op. cit., S. 86.

3

ⁿⁱ Ibricm.s. 83.

4

^n} Ibidem, s. 145-167.