Kalecki2

Światowy kryzys finansowy" (1931)

1.    Okres, który poprzedzał obecny kryzys gospodarczy, obfitował w utopie kapitalistyczne. Szczególnie ekonomiści amerykańscy celowali w zapowiadaniu wiecznotrwałej ery pomyślności i — co najdziwniejsze— sami w te horoskopy wierzyli. Krach na giełdzie nowojorskiej zadał w końcu 1929 r. cios śmiertelny tym „teoriom”, które wegetowały jeszcze jakiś czas (optymizm Hoovera), by w 1930 r. niepomnie zakończyć swój żywot. Znaleźli się jednak nowi apologeci kapitalizmu, którzy— nie negując ostrego spadku produkcji — twierdzili, iż kryzys obecny wyróżnia od poprzednich brak zaburzeń finansowych, co jest wynikiem udoskonalenia aparatu gospodarki kapitalistycznej. Tymczasem już wówczas, w 1930 r., kryzys finansowy rozwinął się w całej pełni w krajach surowcowych Ameryki Południowej i w Australii: ostry spadek cen wywożonych z nich produktów uniemożliwił im spłatę rat amortyzacyjnych i procentów od zaciągniętych pożyczek; hamowało to dopływ nowych lokat, a nawet wywoływało odpływ dawnych; w konsekwencji nastąpiło zawieszenie wymienialności waluty tych krajów na złoto. Te burze na peryferiach świata kapitalistycznego znajdowały stosunkowo słaby odgłos w jego centrum; straty ponoszone w krajach surowcowych były wyrównywane przez korzyści wynikające z taniości surowców przy mało jeszcze obniżonych cenach fabrykatów. Dopiero gdy po pewnym czasie w ślad za spadkiem cen surowców nastąpił spadek cen wyrobów gotowych, kryzys finansowy ogarnął Europę i Stany Zjednoczone.

2.    Wyobraźmy sobie układ złożony z dwóch krajów A i B, przy czym A jest dłużnikiem B. Przypuśćmy, że w kraju A nastąpiła silna zniżka cen. Wystąpią tam wówczas dwa zjawiska: 1) produkcja stanie się mniej zyskowna, bądź przynosić będzie straty; 2) oprócz tych strat „realnych” będą występowały też straty „książkowe”, tzn. spadek war-

)