P1090179

albo godzinę i czterdzieści minut. To jednak nie ma większego znaczenia. Zgodnie z tradycją spalone, lub raczej: nie do końca spalone szczątki, wrzuca się do świętego Gangesu. Rzeka ma wchłonąć wszystko, co pozostaje z materialnej egzystencji człowieka.

Większość Europejczyków, którzy obserwują cały rytuał z pewnej odległości (najczęściej z łódki płynącej kilkadziesiąt metrów od brzegu), ma bardzo mieszane uczucia. Przede wszystkim razi ich estetyka oraz, mówiąc delikatnie, higiena całego rytuału. Samo palenie zwłok jest naturalnie zrozumiałe, zresztą podobna praktyka jest coraz częściej stosowana w samej Europie. Problem jednak w tym, że popiół, a nawet częściowe jedynie zwęglone ciało wrzuca się do rzeki, w której zanurzają się pobożni pielgrzymi. Zresztą nie tylko się zanurzają. Po prostu biorą kąpiel. To znaczy dokładnie myją ręce, twarz, całe ciało. I bardzo intensywnie szorują zęby. Ganges jest przecież świętością, jest złączony z samym bogiem Siwą. Dzięki zanurzeniu w wodzie, w której poprzez materię objawia się świat sacrum, człowiek leczy swoją duszę, pozbywając się przewin popełnionych w obecnym cyklu reinkarnacji. Ową świętością nasyca się całe ciało pielgrzyma - dłonie, stopy, twarz, nozdrza i jama ustna. Resztki materii, widoczne w unoszonym przez wodę ludzkim popiele czy mocno nadpalonych zwłokach, nie mogą w żaden sposób zniechęcać do kąpieli, która ma przecież wartość metafizyczną. No bo cóż tam strach przed chorobą, zakażeniem czy zatruciem, skoro ostatecznym celem jest wyrwanie się z kołowrotu kolejnych wcieleń? Zresztą, jakiż sens ma mierzenie zwykłych przypadłości fizycznych miarą duchową? I po co zadawać jakiekolwiek racjonalne pytania właśnie tutaj, nad Gangesem, gdzie związek śmierci ze zbawieniem jest najsilniejszy w całym Hindustanie?

Dla wielu Europejczyków, zwłaszcza tych, którzy chcieliby się zanurzyć w świecie hinduizmu, rozważania o higienicznym aspekcie pielgrzymki są bezcelowe. Próbują, przynajmniej na krótki czas, wejść w skórę tysięcy pielgrzymów i zrozumieć, jeśli to w ogóle możliwe, fenomen miejscowej metafizyki śmierci, o której nieczęsto się mówi w ich ojczystych stronach. Z kolei dla ogromnej liczby jednodniowych gości z egzotycznego Zachodu kwestia estetyki śmierci pozostaje czymś zasadniczym, o czym można po powrocie do domu dłu-

113