P1090721

26

S .'ft'.-¹ r! ’ ‘ '

przez Antoninę Kłoskowską: „globalne, antropologiczne pojęcie kultury obejmuje zatem różnorodne postacie zjawisk: przedmioty stanowiące wytwory i obiekty ludzkiej działalności, same działania, a wreszcie stany psychiczne człowieka: postawy, dyspozycje, nawyki, stanowiące rezultat wcześniejszych oddziaływań oraz przygotowanie i warunek przyszłych działań”⁸. Tak więc pojęcie kultury czytelniczej może mieć ża-.. kres szerszy, oznaczając „społeczne funkcjonowanie dwóch środków przekazu; książki i czasopisma oraz tekstów przez nie przenoszonych”

W znaczeniu węższym —¹ psychologicznym ¹⁰ —> kultura czytelnicza jest . składnikiem osobowości ukształtowanym pod wpływem różnych czynników w toku obcowania czytelnika z przekazami piśmienniczymi¹ W tym też znaczeniu jest ona przedmiotem niniejszych rozważań.

Integralną częścią tak rozumianej — szerzej; lub węziej — kultury, czytelniczej jest kultura literacka, albowiem teksty literackie stanowią raczej w większości przypadków główny repertuar lektury. Kultura literacka obejmuje jednak inne postacie realizacji literatury pięknej, jak teatr, estrada, film, słuchowisko radiowe, widowisko telewizyjne. Wyróżnikiem kultury czytelniczej jest czynność czytania jako sposób zapoznawania się z tekstem. Kultura czytelnicza obejmuje kontakty z różnymi rodzajami piśmiennictwa, nie tylko z literaturą piękną, ale i popularnonaukową, naukową, publicystyczną, choć należy zastrzec się, że w przeszłości granice między tymi rodzajami nie były wyraźne, a i dzisiaj rozwijają się i są chętnie czytane pograniczne gatunki piśmiennicze, jak esej, reportaż, felieton.

Obok pojęcia ,,kultura czytelnicza” spotykamy się z pokrewnymi, jak „wyrobienie czytelnicze” ⁿ, „oczytanie”, „dojrzałość czytelnicza”¹², „kultura czytania” {w Związku Radzieckim — „kultura cztienija”,. ale

„kultura czltanla**) czy też określenie „der gule Leser** w pracach Klcharda Bambergcra z Wiednia¹*, „maturę reader”^M, „cultural teading” *^s.

i „czltatlclsknja kultura’*, u Czechów — „kultura czUenl**, u SUmaWiw -

Wyrobienie czytelnicze czy też dojrzałoś czytelnicza ingerują — co też wynika z badań Williama Scotta Graya — osiągniecie pewnej doskonałości w wyniku długotrwałej praktyki czytelniczej l odpowiedniego wykształcenia, oczytanie oznacza szeroki wachlarz wyborów lektury i erudycją literacką. W piśmiennictwie polskim najbardziej rozpowszechniony jest termin „kultura czytelnicza**, choć nie doczekał się jeszcze hasła w dotychczas wydanych encyklopediach księgoznawczyćh i bibllo-tekoznawczych, nie mówiąc o powszechnych. Spośród encyklopedycznych wydawnictw zagranicznych pojęcie kultury czytania objaśniają: Pledagogiczeskaja enciklopiedija**, Terainologick# slotmife knihountek# a bibliograjickif H. Vodićkovej i J. Cejpka¹¹ oraz Slowar bibliotecznych tterminow pod red. O. S. Czubarjana^w. Znamienne, że nawet w najobszerniejszym kompendium wiedzy o czytelnictwie, w Lewi — ein Handbuch pod red. A. C. Baumgartnera^lł brak definicji, choć zagadnieniu „Lesekultur”, wyszczególnionemu w podtytule, poświęcono obszerny rozdział (Institutionen der Lesekultur), z którego wynika, że jest ona rozumiana jako kultura książki w różnych przejawach jej funkcjono

wania.

Szczegółowy przegląd literatury na temat pojęcia kultury czytelniczej zawiera artykuł autorki niniejszego artykułu w Rocznikach Bibliotecznych’* z 1973 r.⁵⁰ Od tego czasu kartoteka definicji kultury czytelniczej niewiele się wzbogaciła ⁿ.

W ujęciu różnych autorów kultura czytelnicza jednostki jest definiowana przez wyliczenie jej elementów traktowanych równorzędnie bez ukazania powiązań między nimi. Np. Maria Walentynowicz wymienia

¹⁸ R. Bamberger: Leseerziehung. Wien 1973 f. 80.

« Encyclopaedia Britanniccu T. 19 1956 (z powianiem tlę na W, S. Ciaya),

« Dictionary of Education. New York 1959.    ,    * '

« T.U Moskwa 1964 s. 343—345.    ;‘

:    ** Praha 1965.    -    ' • V-'V ^v

■    ^ł* Moskwa 1076.

••    » Hamburg 1973.

®> J. Andrze jewska: Pojęcie kultury czytelniczej (przegląd literatury { propozycja definicji funkcjonalnej). „Hoczniki Biblioteczne** 1073 ł V2 s. 307—415.

** Warto uwzględnić oprócz cytowanych w poprzednich przypisach następujące prace: A. P. Pri makowski j: O kulturie cztienija. Moskwa 1969; A. Gładysz: Robotnicy a książki. Katowice 1972 s. 9; S. A Trubnikow; Kultura cztienija kak kriterij obszczej tipologil czitatielej. „Sowietskoje Bibliotiekowiedieruje” 1980 nr 1 s. 28—38; J. M. Tu go w, A. P, Kulikowa: Psichotogo-piedagogiczezkije osnęwy klassifikacii czitatielej. ,jSowietskoje Bibliotiekowiedienije" 1980 nr 4 a 51—' 65; S. Geller, I* X. Cholina: Formiroicanije czitatielskoj kultury studientow tieckniczeskogo wuza. „Nauczn^Tźecholczeskije Bibliotieki SSSR* 1983 nr 2 s, 19—25.

1

A. Kłoskowską: Socjologia kultury. Warszawa 1981 s. 34.

*.J. Kostecki: Uwagi o przedmiocie badań historii czytelnictwa. [W:] Publiczność literacka. Pod red. S. Żółkiewskiego i M. Hopfinger. Wrocław 1982 s. 211, —: Model badań nad historią czytelnictwa. [W:J Książka i biblioteka w społeczeństwie^ s. 200. —: Sprzedaż i rozdawnictwo książek w Królestwie Polskim w drugiej połowię XIX wieku. „Studia o Książce” 1979 T. 9 s. 65 („Te trzy grupy zjawisk {instytucje, teksty, publiczność), wraz z całym zespołem relacji zachodzących • między nimi, a dotyczących [-.] problematyki styczności, wyborów czytelniczych i recepcji tekstów, składają się na pojęcie kultury czytelniczej”).

M. Czerwiński te dwa sposoby rozumienia pojęcia kultury określa jako 1.,wizujące”:, kultura jako zespół środków rzeczowych służących do porozumienia . między ludźmi oraz do ukierunkowywania ich życia psychicznego oraz 2. „psycho-iogizujące”; kultura jako „trwały zasób postaw, umiejętności, treści pamiętanych”, kształtujących się w wyniku oddziaływania dóbr kulturalnych (Kultura i jej badanie. Warszawa 1971 s. 16, 19, 22).

^łl H. Radlińska: Sprawność i rodzaje czytania. (W:] Zagadnienia bibliotekarstwa i czytelnictwa. Wrocław l961 s. 28.    _;

* W. S. Gray, B. Rogers: Maturity in Reading. Chicago 1956; J. Papuzińska: Inicjacje literackie. Warszawa 1981 s. 15; 17.    ....    . _;