P1090758

ił.--’’.-    ■

fVv! ?•*'*'** * ’" i'^r

gS-i:;:f-&.-*? i ■ -

r^:fev —

[i,HT

r; - •••• *•*$•»> ;V .: -

4*- :.*:- •••■ "

fe;?^:

-' ,~_Q    Janusz Kostecki

■■    liii'    ■ ■ ~. "• • .-, _i --—-----------^-----TT-rr*»m

-_t, _ ; ■ ' . —--^-- " : . ' \

i ' - Proponujemy repartycję znaczeń te*rminów:    _t,środek przekażti?i\ś|g

i,przekaz", „technika przekazu", czasem używanych zamiennie.

• .    „przekaz" rozumieć będziemy pojedynczą realizację rzeczową danego te^J

kstu (tekstów), np. określone wydanie Pana Tadeusza lub nakład jotóg negó , numeru „Przeglądu Tygodniowego". Na tak rozumiany prz6ką£| składać się będzie pewna, dająca się określić, liczba elementów, nazywać będziemy egzemplarzami.‘ Pojęcia „technika przekazu?.p.inpo^

; nujemy używać na oznaczenie sposobu wykonywania przekazów (tech|§

. .. niką przekazu będzie np. druk).    , ,    \ _:

Wyróżnione klasy przedmiotów semiotycznych — jako środki prze-^ kazu — wykonane są za pomocą tej samej , techniki przekazu, mają cłia-^ rakter trwały, pośredni,i wielokrotny⁵.    '

Mówiąc o aspekcie semiotycznym wydzielonych przez nas przedmióg$|

,.:    tów będziemy używać terminu „tekst.". Tekst i,jest to wszelka Uporząd^ ęf

kowana sekwencja znaków danego systemu; uporządkowana wedle vjemU?5^ ■ właściwych reguł. Tekst jest realizacją systemu lub wielu systemów?: ^ v Jest strukturą elementów znaczących, strukturą daną tu i teraz?

sty, które będą przedmiotem naszego zainteresowania r są prawie - zawsze_;?^' ‘..realizacją kilku różnych systemów znaków .(systemów semiotycznych)^-;

; często wtórnych systemów modelujących, są wielopoziomowe⁷. .:

i literatura, Wrocław 1975, s. 117, 119; A. Kłos k o w s k a, Społeczna sytuacja ko~ (jr-.-ińuiifawąnia, Studia Socjologiczne".1974, nr 4, s. 125—126; T. G o b a.n - K lą s, ' Komunikowanie masowe. Zarys problematyki socjologicznej, Kraków. 1978, s. ,78— '/■ 90; J. Mi ku ł ow $ k i -Po m o.r s k i, Środki masowego komunikowania a problem-więzi społecznej, Kraków1976, s. 23——27; Żółkiewski, Uwagi ó badańiui s. 5—€}. Zaletą tego terminu jest jego względna;- neutralność, nieobciążenie • inny-■ aii znaczeniami, a także wierne oddanie sensu zjawiska. •    : iv.,

* Wykorzystujemy tu klasyfikację środków komunikowania K ł osko w-,skiej (op. cit, Sr 125—126), stosującej- kryteria trwałości, środka przekazu oraz ^ styczności. społecznej nadawcy i, odbiorcy, a także • typologię Go-b a n a - K la s a (op. $. 81), który obok kryterium trwałości' używa też kryterium - mnogości . przekazów. Uzupełniając te klasyfikacje można podać jeszcze jedną i istotną cechę wyróżnionych środków przekazu: ustanawiają one styczność społeczną o charakte-rze jednostronnym, polegającą nie na wymianie, ale na „jednokierunkowym prze-pływie określonej informacji lub zespołu informacji bez możliwości wpływania osoby {grupy) odbierającej informację na osobę (grupę) przekazującą informację”.

,IK.rZ. Sowa, Środowisko społeczne mieszkańca wielkiego miastci, „Studia Socjo-łpeiczne”, 1971, nr i, s. 164—165).    .    . _v .

* S. Żółkiewski, „Przedmowa" do: Semiotyka kultury. Wybór i> oprać.

^Mąyenowa,.Warszawa 1975, s. 28. Por, też: tenże: Kultura lite— fttcha; (1918—^:J932), Wrocław 1973, s. 410; Uwagi o badaniu..., $. 9, 19—20, 26; Pomysły'do [teorii odbioru..., s. 15—16, 36; Pomysły do teorii produkcji literackiej, j.Pajraętńik hiteracki", ^??, z. 3, s. 6,13, 15—16; Przyczynek do krytyki teorii kiiłtuiy; XX wieku, [w zbiorze:) Kultura — komunikacja — literatura. Studia :nud^XX:iuHeklęm, pód red. S. Żółkiewskiego i M. Hopfinger, Wrocław 1970, s. 16;

& gadaniu, dynamiki - kultury literackiej, [w zbiorze:] Konteksty' nauki. o literaturze/, pod red. M. Czermińskiej," Wrócław 1974 [przedruk. w:/Problemy teorii lite-raiury, Ś< 2*^; Wrocław 1976, s/303—304].    ^v v    ' '. -i V

_; - ! Ż ó ł k t e wś k i; „Przedmowa", s. 22; Przyczynek do krytyki.,., s. 17;. Uwagi

'y$

■ ■

Wr

^rv*»^ * ■ ^ ■¹

V." •••.- '

...^v .I

>-_v    j'

ą’* ^    ^    ^ '_f ■ ,

Systemy znakowe używane w tekstach obiekty wizują właściwe sobie modele świata. Jak — za semiotykami radzieckimi — twierdzi 'Żółkiewski; .

„Przez określony, model świata rozumiemy przeto interpretacją da- * nogo systemu semiotycznego. Model ten stanowi program dla jednostek i kolektywu, w którym dany system funkcjonuje. Tekst jest częściową realizacją systemu, jest więc i częściową realizacją określonego aspektu tego modelu. Mówiąc o modelowaniu świata w prymamym systemie języka naturalnego, realizowanym w prostych tekstach informacyjnych, _ftrżeba być bardzo ostrożnymi...!

' Modelują zatem raczej wtórne systemy...” *.

Żółkiewski wyróżnia trzy aspekty sęmiotycznej analizy tekstów: syn-taktyczny, semantyczny i pragmatyczny. Uprawiać je można jednopo-żiomówo lub dwupoziomowo. Analiza jednopoziomowa_: polega na wnlp- . skowaniu o pragmatyce na podstawie wyników analizy syntaktycznej ' ^semantycznej, natomiast analiza dwupoziomowa — której konieczność ? postulujemy ■— zakłada dokonywanie osobnych analiz pragmatycznych.

. .Wstępnym krokiem do analizy tekstów na pierwszym poziomie jest wskazanie pochodzenia realizowanych w nich systemów semiotycznych. Zabieg ten- pozwala związać dany tekst z określonymi praktykami spo-.. łecznymi_: charakterystycznymi dla danej kultury (np. politycznymi, lu-■ dyćżnymi .itp.)⁹. Analiza syntaktyczna, opierająca się na znajomości reguł .rządzących tymi systemami, powie nam o wewnętrznej budowie tekstu. Istotniejsza dla nas „analiza semantyczna dotyczy odpowiedniości tekstu, i jego. ref er ensu pozatekstowego, znaków wewnątrztekstowych :₍i ;ich zewnątrztekstowych desygnatów. (...] Prowadzi ta analiza do rekonstrukcji określonego modelu świata realizowanego przez tekst Pro- * . .wadzi ‘do interpretacji modelu świata realizowanego w. tekście ze względu ha stosunek tego modelu do tego, co jest przezeń wymodelowane”,¹®.

Pierwszy poziom analizy dostarcza więc rekonstrukcji sygnałów we-wnątrztokstowych, pozwala opisać cechy „propozycji”, jaką jest tekst dla zewnętrznego w stosunku do niego odbiorcy.

Właściwym przedmiotem zainteresowania badacza kultury czytelniczej ; jest jednak pragmatyka, analiza dającego się empirycznie uchwycić stosunku odbiorcy do tekstów, do określonego aspektu modelu świata w nich realizowanego, który możemy traktować jako mniej lub . bardziej uporządkowany repertuar wartości. „Aspekt pragmatyczny w procesie analizy semiotycznej tekstów, wszelkich tekstów kultury ma . dla badań tej ostatniej szczególne znaczenie, odsłania bowiem funkcje

_;p;-^badaniu.,., s. 13, 20—24; Pomysły do teorii odbioru™,.s. 15—16; Pomysły do ^ieórif produkcji.,., s. 13—14; O badaniu dynamiki..., s. 303—304.

Ź    e w s k i,. „Przedmowa”, s. 31. Patrz.'też: tenże, Pomysły do teorii

^ódjóióru..., s. 30-

;. ^ ,'⁹.Z ó 1 k jt e w s k i, Uwagi o badaniu..., s. 22.

¹⁰ Żółkiewski, „Przedmowa¹', s. 42.