P1090792

cofanej na podstawie ostatniego Narodowego Spisu Powszechnego. Losowanie miało charakter systematyczny. Jednostką losowania było mieszkanie, którego lokatorzy, spełniający kryterium wieku, odpowia* dali na pytania ankiety, zadawane przez ankietera. Populacją generalną, czyli zbiorowością, na którą uogólniane mogą być wyniki badania, stanowią mieszkańcy Polski w wieku 15 lat lub więcej.

Ankieta składała się z pytart skategoryzowanych, z których dwa . pytania dotyczyły bezpośrednio czytelnictwa książek (częstotliwość czytania oraz ulubieni autorzy książek). Pytania pozostałe dotyczyły cech społeczno-demograficznych respondenta oraz jego uczestnictwa w innych niż czytelnictwo książek formach aktywności kulturalnej.

Wszystkie dane empiryczne, których źródła nie podano, pochodzą z tvch właśnie badań. W pracy wykorzystano także wyniki badań zrealizowanych przez OBOPiSP, IKiCz oraz Uniwersytet Łódzki. Dodatkowym źródłem Informacji były statystyki GUS oraz wyniki masowego badania budżetu czasu, przeprowadzonego również przez GUS w latach 1968/69,

W studiach nad czytelnictwem stosunkowo rzadko stosuje się masowe badania reprezentacyjne, Z tego też powodu warto ocenić przydatność badań masowych w tej specyficznej dziedzinie.

Masowe badania czytelnictwa książek mają swoje niewątpliwe zalety. Duża liczebność próby umożliwia przede wszystkim standaryzowanie analizowanych populacji ze względu na kilka zmiennych. Innymi słowy - możliwe jest wprowadzenie do analizy związku pomiędzy zmienną zależną a zmienną niezależną kilku dodatkowych zmiennych kontrolnych, za pomocą których można - jak wiadomo - wyeliminować zależności pozorne lub wydobyć zależności ukryte. Ponadto duża próba umożliwia odejście od klasyfikacji dychotomie z n ej zmiennych

r    4

kontrolnych 1 stosowanie większej liczby przedziałów wartości tych zmiennych. W opracowaniu wyników badania GUS korzystano z tej możliwości, aczkolwiek stwierdzić należy, że w stopniu niewystarczającym, Uwaga ta odnosi się zwłaszcza do korelowania częstotliwości czytania książek z wykształceniem, gdzie np, pominięto tak •istotną.

zmienną kontrolną. Jak stopień zurbanizowania miejsca zamieszkania respondentów.

Duża próba umożliwiła także dość dokładną penetrację publiczności najpoczytniejszych pisarzy. Z dotychczasowych doświadczeń wynika, że wybory najbardziej ulubionych pisarzy charakteryzują się w przebadanej próbie stosunkowo dużym rozrzutem. Pod tym względem badania GUS nie były wyjątkiem. Z pomocą przyszła właśnie liczebność próby, dzięki której liczba wyborów najpoczytniejszych pisarzy była - mimo rozrzutu - wystarczająco duża do przeprowadzenia analizy składu społeczno-demograficznego czytelników tych pisarzy.

Choć badanie GUS było zrealizowane na dużej próbie, pytanie o najbardziej ulubionych autorów - jako jedyne - miało charakter otwarty. Odpowiedzi kodowano według listy 97 pisarzy polskich i obcych. Lista została sporządzona przed realizacją badania przez zespół pracowników Instytutu Książki i Czytelnictwa, po czym wprowadzono ją do instrukcji dla ankieterów. Na ogólną liczbę 14 831 wyborów czytelniczych - 2042 wybory (13,1%) padło na nazwiska pisarzy nie uwzględnionych w liście.

Masowe badania czytelnictwa moją jednak również i swoje wady. Przede wszystkim dostarczają one w zasadzie wyłącznie danych ilościowych, Z formalnego punktu widzenia oznacza to, że za ich pomocą można zweryfikować jedynie te hipotezy, które dadzą się skwan-tyfikować. W standardowych badaniach masowych nie można stosować tak subtelnych technik badawczych, jak np. wywiady, obserwacje uczestniczące itp. Z kolei te właśnie techniki w pogłębionych studiach nad czytelnictwem są źródłem niezwykłe cennych informacji jakościowych.

Toteż badacz stoi przed wyborem techniki umożliwiającej mniej pewną, obarczoną większym ryzykiem błędu weryfikację hipotez bogatszych poznawczo albo też techniki statystycznie pewniejszej, za pomocą której zweryfikować można znacznie uboższy zestaw hipotez.

Materiały empiryczne wykorzystane w niniejszym opracowaniu pochodzą przede wszystkim z badań zrealizowanych przez Główny Urząd Statystyczny. Niezależnie od tego, czerpano również dane z badań monograficznych oraz badań ogólnopolskich OBOP-u.