pz23

3.3.3. Adaptacja do przeżywienia

W warunkach dodatniego bilansu energetycznego reakcja ustroju jest w znacznej mierze przeciwieństwem zmian obserwowanych podczas niedożywienia. Jeśli energia zawarta w pożywieniu okresowo przekraczać będzie np. o 500 kcal (2092 kj) dobowe wydatki energetyczne, nie oznacza to, że cały jej nadmiar zostanie zmagazynowany w postaci tkanki tłuszczowej. W tej sytuacji wyraźnie wzrosną bowiem wydatki związane z ciepło twórczym działaniem pożywienia. Przyrost masy ciała, będący wynikiem dodatniego bilansu energetycznego, pociągnie za sobą pewien wzrost wydatków energetycznych związanych z PPM, która dodatkowo wzrośnie na skutek zwiększonej aktywności układu współczulnego. Wzrost ten, w przeliczeniu na 1 kg przyrostu, będzie mniejszy niż wspomniane wcześniej zmniejszenie PPM przypadające na 1 kg spadku masy ciała. Powodem tego jest znacznie niższe natężenie procesów przemiany materii w tkance tłuszczowej. Wydaje się ponadto, że u niektórych ludzi część nadmiaru przyjmowanych kalorii może być zamieniona na ciepło w procesach zachodzących w tzw. brunatnej tkance tłuszczowej (Brown Adipose Tissne - BAT). Tkanka ta wyraźnie różniąca się barwą od białej tkanki tłuszczowej jest dobrze ukrwiona i silnie unerwiona. U człowieka występuje głównie na plecach (między łopatkami), wzdłuż kręgosłupa i w śródpiersiu, a barwa jej jest rezultatem wysokiego nasycenia komórek tłuszczowych mitochondriami bogatymi w cyto-chromy. Procesy oksydacji zachodzące w brązowej tkance tłuszczowej mają bardzo specyficzny charakter, gdyż- nie wiążą się z syntezą ATP, a uwalniana energia rozpraszana jest jako ciepło. Jak wspomniano w rozdziale 2.4, proces syntezy ’ATP zachodzi w mitochondriach i wiąże się z transferem protonów między innymi przez błonę mitoebondriów. Wewnętrzna błona mitochondriów BAT zawiera natomiast tzw. termogeniny — specyficzne białka, które umożliwiają przewodzenie protonów bez syntezy ATP. Pobudzenie nerwowego układu współczulnego powoduje wzrost aktywności BAT i w rezultacie wzrost produkcji ciepła. Badania na zwierzętach dowiodły, że brązowa tkanka tłuszczowa odgrywa istotną rolę w procesach termo-regulacji, a przede wszystkim w utrzymaniu stałej ciepłoty ciała u noworodków, szczególnie narażonych na szok termiczny, w sytuacji, gdy termogeneza drżeniowa jest mało efektywna. Uważa się również, że intensywność zjawiska ciepłotwórczego działania pożywienia jest zależna od aktywności brązowej tkanki tłuszczowej. Istnieją hipotezy, że jedną z przyczyn otyłości może być swoisty defekt metaboliczny, uwarunkowany genetycznie, który wyraża się niską aktywnością BAT i ograniczoną termogenezą poposiłkową, przez co osoby dotknięte tym defektem zamiast zamieniać na ciepło nadmiar energii dostarczonej z pożywieniem — magazynują ją. Hipotezy te zostały potwierdzone w badaniach na gryzoniach, jednakże rola BAT w bilansie energetycznym dorosłego człowieka nadal budzi szereg kontrowersji, zwłaszcza że z wiekiem u człowieka aktywność BAT wyraźnie maleje.

136