rzezba powierzchni3

c ^ł«e

> :30wcowej

» sc .ve

Ryc. 4.4. Rynna jeziorna na Pojezierzu Kaszubskim

‘O km

'•Mrów, pia-- .ilnych po-

Ryc. 4.5. Wytopisko na Pojezierzu Kaszubskim

4. Rzeźba powierzchni

Na północnej terenie Polski występują również inne formy wypukłe:

-    drumliny - podłużne wzgórza żwirowo-piaszczyste, pokryte z reguły gliną, o wysokości do 60 m, a długości od 100 do 2000 m; formowały się one w szczelinach popękanej, końcowej części przesuwającego się lądolodu;

-    pagórki morenowe (leżące w pewnym rozproszeniu);

-    kemy - wały i pagóry złożone z warstwowanych piasków, żwirów i mułków, utworzone w otwartych i szerokich szczelinach zanikającego lądolodu;

-    ozy - podłużne wały piaszczyste, usypane przez wody płynące pod ciśnieniem hydrostatycznym pod lądolodem.

W obrębie wysoczyzn morenowych i moren czołowych spotykamy także formy wklęsłe. Zaliczamy do nich:

-    rynny jeziorne - zagłębienia wyerodowa-ne pod lądolodem przez płynące pod nim wody (pod dużym ciśnieniem hydrostatycznym); szerokość rynien wynosi z reguły kilkaset metrów, a długość - od kilku do kilkudziesięciu kilometrów; dno jest nierówne; po ustąpieniu lądolodu były one w terenie niewidoczne, gdyż wypełniał je zakonserwowany lód, przykryty moreną denną; ujawniły się dopiero po ociepleniu się klimatu (ryc. 4.4);

-    wytopiska - zaklęsłości terenu, najpierw wyżłobione przez lądolód lub jego wody, następnie wypełnione przez lód, który przeważnie był pokryty materiałem morenowym, wreszcie ujawniające się po wytopieniu lodu w klimacie znacznie cieplejszym (ryc. 4.5);

-    zagłębienia morenowe - zaklęsłości terenu powstałe w miejscu, w którym materiału morenowego w zanikającym lądolodzie było mniej;

-    pradoliny - szerokie doliny, na ogół

0    równoleżnikowym przebiegu, związane z dłuższym postojem lądolodu

1    wyrzeźbione przez płynące w nich wody roztopowe i wody rzeczne.

Na omawianym obszarze występują

również sandry - rozległe powierzchnie równinne zbudowane ze żwirów i piasków, lekko nachylone w stronę przeciwną do lądolodu. Powstały one na przedpolu lądolodu i moreny czołowej z materiału wynoszonego z lądolodu przez wypływające z niego wody roztopowe; każde miejsce wypływu wód stanowi wierzchołek rozległego stożka sandrowego.

35