rzezba powierzchni5

4. Rzeźba powierzchni

Ryc. 4.8. Rysy - najwyższy szczyt w Polsce (2499 m n.p.m.), zbudowany z granitów

W sfałdowanych w trzeciorzędzie Karpatach dominuje rzeźba gór niskich i średnich.

Tatry, zbudowane z granitów (ryc. 4.8), wapieni i dolomitów, mają rzeźbę wysokogórską (alpejską). Cechują ją ostre grzbiety (granie), wyniosłe szczyty⁷ (turnie), głęboko wcięte doliny (U-kształtne), cyrki lodowcowe, żleby, stożki piargowe. W Beskidach formy gór są bardziej łagodne ze względu na mniej odporne na wietrzenie skały. W starych, lecz odmłodzonych górotworach - Sudetach i Górach Świętokrzyskich - formy rzeźby są nieco

inne. Spotykamy tu płaskie (połogie) szczyty⁷

/

(np. Równia pod Śnieżką) i strome krawędzie denudacyjne. W górach tych charakterystycznymi formami są gołoborza. We wszystkich górach i na wyżynach zbudowanych ze skał wapiennych występują zjawiska krasowe (formy krasu podziemnego i powierzchniowego ryc. 4.9). Ciekawe formy rzeźby powstały w piaskowcowych Górach Stołowych. Na obszarach wyżyn i przedgórzy pokrytych lessem wytworzyły się liczne wąwozy (ryc. 4.10).

Ryc. 4.9. Formy krasu powierzchniowego w Ojców- - Ryc. 4.10. Wąwóz lessowy w Roztoczańskim Parku skim Parku Narodowym    Narodowym

Pasowy układ powierzchni Polski

Ukształtowanie powierzchni Polski charakteryzuje się pasowym układem rzeźby. Wysokości wzrastają z północy ku południowi skokowo, gdyż na przemian występują obszary wyżej i niżej wzniesione (ryc. 4.1 i, str. 38). Pasowość ukształtowania powierzchni Polski jest uwarunkowana przeszłością geologiczną kraju. Na przykład znaczne wzniesienie nad poziomem morza obszarów pojezierzy zostało spowodowane długotrwałym postojem lądolodu w niezbyt odległym czasie; u jego czoła gromadził się wówczas materiał morenowy. Równinność Nizin Środkowopolskich jest rezultatem procesów zachodzących na przedpolu lądolodu (spełzywa-nie gruntu po niewielkich pochyłościach, na podłożu wieloletniej marzłoci). Wzniesienie wyżyn i gór stanowi efekt ruchów pionowych oraz odporności budujących je skał.

37