Mi� u dzieci rezus�w4

i przytulone do jej miękkiej, aksamitnej powierzchni (ryc. 48). Te, które pobierały pokarm od matek drucianych, nie przebywały na nich dłużej, niż to było konieczne. Przeczyło to teorii, że uczucie jest reakcją wyuczoną, wytwarzającą się w skojarzeniu z zaspokojeniem głodu lub pragnienia.

Otrzymane wyniki potwierdzają znaczenie, być może ogromne, kontaktu cielesnego i płynącej stąd bezpośredniej ulgi w tworzeniu się przywiązania do matki. W istocie, całe nasze doświadczenie wskazuje na to, że zastępcza matka pokryta materiałem całkowicie zaspokaja wymagania dziecka. Dzieci mają do niej dostęp w ciągu 24 godzin na dobę, a więc może ona zawsze zaspokajać ich olbrzymią potrzebę kontaktu cielesnego; ogromną jej zaletą jest to, że ma nieograniczoną cierpliwość, nigdy nie karci swoich dzieci i nie bije ich w gniewie. Uznajemy zatem jej wyższość nad żywą małpią matką, chociaż małpi ojcowie prawdopodobnie nie podzieliliby tej opinii.

Oczywiście, nie oznacza to wcale, że karmienie piersią nie ma żadnego psychologicznego znaczenia. Żaden inny akt nie zapewnia równie bliskiego, cielesnego kontaktu pomiędzy matką a dzieckiem. Ponadto matka, dla której karmienie stanowi przyjemność, niewątpliwie czule dotyka dziecko i pieści. W normalnych warunkach, na przywiązanie dziecka do matki wpływają rozmaite, trudno uchwytne zmienne, wynikające zarówno z zachowania się matki, jak i dziecka. Zdawaliśmy sobie sprawę, że niemożliwe jest wyjaśnienie tego zagadnienia w ciągu zaledwie dwóch lat badań. Bez względu jednak na to, jakie fakty może ujawnić przyszłość, nasze pierwsze badania wykazały, że poczucie bezpieczeństwa wynikające z bezpośredniego kontaktu jest decydującą zmienną we wzajemnym stosunku dziecka i matki.

Hyc. 49. Obiekty wzbudzające lęk, takie jak mechaniczny miś, powodowały prawie u wszystkich małpek paniczną ucieczkę do matki z materiału (górna fotografia). Gdy tylko nabrały odwagi, dzięki przyciskaniu się do matki 1 ocieraniu o nią, mogły patrzeć bez trwogi na obcy obiekt (dolna fotografia).

Wnioski te zostały w pełni potwierdzone przez wyniki naszych doświadczeń z ostatniego okresu. Czas, jaki

8*

115