strony& 27

Hyc . 3.7. Rysy - najwyższy szczyt w Polsce (2499 m n |> m.), zbudowany z granitów

Ryc. 3.8. Formy krasu powierzchniowego w Ojcowskim Parku Narodowym

Ky« 3 9 W.)wó/ lessowy w Roztoczańskim Parku Na-k ulowym

podłożu s|H'l/.il i<» i n. 11.111«, i \ mml. W rezultacie dawne wy.oi /y/u\ polodowcowe i moreny czołowe uległy obniżeniu, przy równoczesnym zasypaniu dawnych rynien i zatorfionych niecek jeziornym materiałem ze stoków i zboczy dolin. Również pierwotnie głębokie doliny rzeczne wypełniły się materiałem niesionym przez wody płynące.

Na znacznych obszarach południowej Polski, w pasie wyżyn i gór, występują utwory starsze od czwartorzędu. W zależności od okresu ukształtowania się poszczególnych obszarów i budujących je skał powstały tu różne formy rzeźby terenu.

W sfałdowanych w trzeciorzędzie Karpatach dominuje rzeźba gór niskich i średnich. Tylko Tatry, zbudowane z granitów (ryc. 3.7), wapieni i dolomitów, mają rzeźbę wysokogórską (alpejską). Cechują ją ostre grzbiety (granie), wyniosłe szczyty (turnie), głęboko wcięte doliny (U-ksztaltne), cyrki lodowcowe, żleby, stożki piargowe. W Beskidach formy gór są bardziej łagodne ze względu na mniej odporne na wietrzenie skały (np. flisz karpacki). W Pieninach znajduje się słynna z pięknych widoków dolina przełomowa Dunajca.

W starych, lecz odmłodzonych górotworach - Sudetach i Górach Świętokrzyskich - formy rzeźby są nieco inne. Spotykamy tu płaskie (połogie) szczyty (np. Równia pod Śnieżką) i strome krawędzie cłenudacyjne. W górach tych charakterystycznymi formami są gołoborza. We wszystkich górach i na wyżynach zbudowanych ze skał wapiennych występują zjawiska krasowe i związane z nimi formy krasu podziemnego i powierzchniowego (ryc. 3.8). Ciekawe formy rzeźby powstały w piaskowcowych Górach Stołowych. Na obszarach wyżyn i przedgórzy pokrytych lessem wylwm/vlv się liczne wąwozy (ryc. 3.Ó).

1'itKOwy układ powierzchni Polski

Ukształtowanie powierzchni Polski charakteryzuje się pasowym ul i.idcin rzczhy. Wysokości wzrastaj;} z północy ku południowi skoku .i i'dyż na przemian występują obszary wyżej i niżej wzniesione (ryc. t ID).

io    iu______

% GOyma^    • 'J |

KALININGRAD

ROSJA

/

W "lin

-----------------¹ >

.S/cłkt«' W/j-.Wtr. ^    \    ^

. K 7* 1 E ^ Z H , u ' ¹

POJI /IIR/P o O «*    '

i

A GDAŃSK *'

;<v

■ **»«<&*

II.AWSKII'    Olsztyn

i».""‘"i    _ ^    V'

A A LIN

'roi**¹*

(iinr/Aw Wiolkopolski

Grudziądz _v

°

u s K I I.

BYDGOSZCZ ' y,V ,.S ^c'\_ss'-ToruiJ^ \y°

°JKZIERZE WIEl.KOPOV>    , ₉pio_C<

yOJI'/lliR«e 1    V11 n I' s k 11

s

Zielona Góra

cv

l« li*ii ioFiuZ^)

^M/£LKoi«_OLS\^at

tA

N//

I

Białystok

NIZINA

WARSZAWA

M A Z O W I E ^{1 K}

/

/

'^lll II ll)Ł|ll

\ -S j*

\ '^r

r (O

> C (o

r* l .**

^r»    V

nt

u <

'‘ftZbr, Lagnfca^ a    WROCŁAW

;•> /.ó’.

/    "» A CZĘSTOCHOWA    '

...........sss^v*V*,»** . \ *Qsł, _h %

SP500    ^    * v)vnNA_MUO|,_oi;8K^_onlNA

ISOO    i. Hiadec ^ L    ŚANDOMl l- U S K A

Kfalove ’ /tSHN    Rybnik ₀KATOWICe\    /    ;*

^ IteŁM^Ic*.^.    jjW | KRAKÓW ^Ta"l?^W    RRzoszdw    /

OSTRAWA ''"l aisKo-aiaia . A 1 ± E K A V „    ‘    / V

* <*—    *r.....**

m n.p.m. Z500 ;'000 1500 1000 700 1)00 300

200

100

|]_(j(lopresja

WARSZAWA I •lock

r

LUBI IN

W V * V _N ,

V. « B ' I .V l ,

A'    * 4

jESST' ^

- miasta powyżej 250 000 mieszkańców miasta od 100 000 do 250 000 mieszkańców granice państw rzeki, kanały i jeziora punkty wysokościowe

S. Sosnowiec

D.G. Dąbrowa Górnlc/n

J.-Z. Jastrzębie /<lm|

CU. Chorzów

Z. Zabrze

It ś Ruda Śląska

Myt I 10 Mapa hi| u i»«-t i y< /na 1’nl.h