27 (579)

90    Żydzi i Szkoci w Polsce w XVT-XVIII wieku

ły polskie, wspomagane przez partyzantkę szlachecką 1 chłopską^ ‘ oraz kilkudziesięciu młodych Żydów. Według Bałahana w od wet Szwedzi spalili ul. Żydowską, zdewastowali cmentarz, wymóc dowali część Żydów, a pozostałych wypędzili z miasta . M.Mle-śes przypuszczał, że Bałaban pomieszał tu Sandomierz z Przemy-ślem, w którego obronie rzeczywiście brali udział Żydzi .Spr* wy nie rozstrzyga cytowany już wcześniej pinkas gminy sandomierskiej, który opisywane wydarzenia datuje na 12 kwietnia 1655 roku. Jak wiadomo, Szwedzi opanowali Sandomierz dopiero w październiku tego roku. Stąd też uzasadnione jest przypuszczenie, że pogrom Żydów był dziełem wojsk Czarnieckiego, które o-panowały miasto w kwietniu 1656 roku . Potwierdzać tę hipotezę zdaje się fakt, że w tym roku Jan Kazimierz zakazał staroza konnym mieszkać w mieście, a ich nieruchomości wraz z bóżnicą nadał władzom miejskim . Nie rozstrzyga wątpliwości przywilej Jana Kazimierza z 10 sierpnia 1658 roku, będący wynikiem skargi Żydów, „że nie tylko podczas bytność nieprzyjacielską onych porabowano, ze wszystkiego złupiono, domy z gruntu ogniem zniesiono, spustoszono, spalono, ale i samych niemało od ręku nieprzyjacielskich zginęło tak dalece, że ich mało po tej wyuzdanej nieprzyjaciół naszych złości co pozostało". V związku z tym król postanowił, że „wolno będzie im domy i budynki ku restauracyi miasta tego różne stawiać, murować, szkołę jako przedtym sporządzić 1 inne według ich potrzeby wywodzić struktury na placach i gruntach pozostałych żydowskich"^ .Karto Jedynie podkreślić, że zniszczenia przypisane zostały tu wyłącznie wojskom nieprzyjacielskim, a nie polskim.

V czasie potopu Żydzi z ziem polskich uciekali do Brandenburgii i na Śląsk, a także do Holandii i Turcji. Tak na przy-kład wielu Żydów poznańskich schroniło się we Wrocławiu^'. j

U źródeł wystąpień antyżydowskich leżały oskarżenia, że starozakonnl sprzyjają wojskom szwedzkim, świadczy, o tym wyraź nie dekret Jana Kazimierza z 22 stycznia 1656 roku, w którym czytamy, że Żydzi z podkrakowskiego Kazimierza „eo tempore,quo urbs nostra Cracowiensis a Suecls tenebatur, enormla perfldlee suaa in nos et rempubllcam patrawere crlmina". V związku z powyższym król nadał Jerzemu Lubomirskiemu i Stefanowi Koryciś-

Ludność żydowska w miastach małopolskich    91

sklemu wszystkie skonfiskowane Żydom nieruchomości wraz z bóżnicami oraz pieniądze, towary, złoto, srebro, klejnoty 1 cały

pO

sprzęt . Wyrokiem trybunału lubelskiego z 1659 roku Żydzi kazimierscy z oskarżenia kanonika Franciszka Gogolewskiego 1 zakonników krakowskich o sprzyjanie Szwedom skazani zostali na u-29

tratę czci 1 mienia . W końcowym okresie wojny i po jej zakończaniu król jednak wziął w obronę Żydów z wielu miast 1 potwierdził Ich dawniejsze przywileje³⁰.

Podstawę szacunków liczebności ludności żydowskiej w badanych przez nas miastach małopolskich i czerwonorusklch stanowią rejestry pogłównego z 1676 roku i znacznie gorzej zachowana z 1662 roku.

Stosunkowo dużo skupisk żydowskich Istniało na terenie województwa sandomierskiego - starozakonni mieszkali w 56 miastach na ogólną liczbę 115. W latach 1662-1676 w miastach powie tów chęcińskiego, opoczyńskiego, radomskiego 1 sandomierskiego oraz ziemi stężycklej liczba opodatkowanych Żydów zmniejszyła aię z 1620 do 1184, a więc o prawie 27%. W powiatach tych ponad 100 podatników żydowskich mieszkało jednak w kilku Jedynie miastach, a mianowicie w Chęcinach, Klimontowie, Opatowie, Pąkowie, Ulanowie 1 Zwoleniu. W pozostałych powiatach tego województwa (wiślickim i pilzneńskim) większe skupiska żydowskie istniały w Nowym Mieście Korczynie, Szydłowie i Tarnowie. Największym ośrodkiem żydowskim był Pińczów, gdzie w 1674 roku po. główne opłaciło 496 Żydów. W 1676 roku w miastach całego województwa pogłówne opłaciło 2327 osób wyznania mojżeszowego (tabela 1)³¹.

V 1676 roku Żydzi mieszkali Jedynie w 12 miastach (na 75) województwa krakowskiego. Największym ośrodkiem był podkrakowski Kazimierz (1210 podatników). Liczącym się skupiskiem był także Wodzisław (213.podatników). Warto tu dodać, że kilku Żydów mieszkało Już wówczas w Żarkach; dotychczas uważano, że najstarsza wzmianka o starozakonnych w tym miaście pochodzi do-piero z 1741 roku . W sumie w miastach tego województwa pogłó. wne w 1676 roku opłaciło 1731 Żydów (tabela 2). Z zachowanych danych dla niektórych miast wynika,ża w 1662 roku liczba starozakonnych była wyższa³³.