26 (597)

88

Żydzi i Szkoci w Polsce w XVT-XVTII wieku

blężenlu Zamościa Chmielnicki ruszył pod Lublin. Część Żydów

lubelskich uciekła za Wisł

a znaczna część pozostałych* mie. Również uciekająca z zagrożonych

zarazą, jednak

-część ludności starozakonnej z ziem ukraińskich i czerwonorus-kich wzmocniła skupiska żydowskie w Polsce centralnej i zachodniej.

V

ście zmarła wskutek zarazy

terenów za Wisłę ludność izraellcka została dotknięta

11

która pochłonąć miała ponad 100 000 ofiar . Niemniej

W Małopolsce zachodniej ludność żydowska poniosła poważne straty wskutek zaraz, grasujących od 1652 roku . Według skłonnego do przesady Natana Hannowera tylko latem 1652 roku z powodu zarazy zmarło ponad 20 000 Żydów w „św. gminie Krakowa i w innych gminach Polski" . Żydzi na tym terenie ponieśli znaczne straty podczas wojny polsko-moskiewskiej.j świadczą o tym chociażby dane dotyczące Lublina. W lustracji z 1661 roku czytamy, że komornicy żydowscy z tego miasta „teraz nic nie dają, bo żadnego komornika nie masz, gdyż Moskwa 2700 Żydów wycięła podczas inkursy jej -swojej" . Również w opisie Łukowa z tego roku czytamy: „Płacili ci Żydzi czynsz przedtym JMP staroście

po fl. 100, teraz, że się ich uplenlło, bo ich pod 1000 nie-

15

przyjaciel wyciął, nie dają jeno fl. 80"    .

Znacznie większe straty spowodowała wojna polsko-szwedzką kiedy to w całej Koronie „in antl jildlschen Exzessen", głównie wojsk polskich,, zginąć miało 3200-3580 rodzin żydowskich¹ • Ha omawianym terenie straty ponieśli Żydzi z Kazimierza Dolnego (50 rodzin), Mielca (hO rodzin), Tarłowa, Zwolenia,Klimontowa, Kurowa, Tyńca (bei Opatów? - 50 rodzin), Nowego Pola (50 rodzin), Chmielnika (100 rodzin), Chęcin (150 rodzin), Secemina (50 rodzin), Wiślicy (50 rodzin), Tumy (Klein Turaa? - 50 rodzin), Łukowa i Pacanowa. Dwieście rodzin z Wiśnicza przenieść aię miało do Krakowa. W Pińczowie natomiast znalazło schronienie 150 rodzin z Rakowa, 200 z Wodzisławia i 200 z Szydłowa¹'. Większych strat nie ponieśli Żydzi atopnlccy i to zarówno od

4 0    4Q    *

wojsk szwedzkich , jak i od polskich .

Wielu Żydów natomiast wymordowanych zostało w kahale sandomierskim 1 dzikowskim. W modlitwie na Intencję pomordowanych czytamy między innymi:

Ludność żydowska w miastach małopolskich 89

„Boże pełen litości przebywający w wysokich niebiosach,u-iycz prawdziwego spokoju w cieni skrzydeł Wszechmocnego,przebywającego w niebie w szeregu świętych 1 czystych, świecących jak blask szczerego przestworza,duszom poległych świętych i czystych, którzy zostali zamordowani wtutejszej świętej gminie w Sandomierzu 15 nisana 5415 r., rabina, przedstawicieli gminy, osób wybitnych mężów, żon wraz z dziećmi, kawalerów, panien, wdów, oficjalistów gminnych oraz przyjezdnych, którzy znajdywali się tu w chwili, gdy dokonała się ta klęska. Niech się Bóg zlituje nad niemi i nad pozostałością Izraela i niech nie dopuści niszczyciela w obręb pozostałości Izraela".

Dalej wymienia się 24 zamordowanych w Sandomierzu 1 27 > flar z Dzikowa. W elegii na cześć ofiar czytamy:

„Niech szumi wnętrze duszy mej jak morze, niechaj płyną łzy z oczu mych na rany, mnóstwo plag i ucisków przez dręczycieli mych zadane, gdy ulegli zamordowaniu i zniszczone zostało umiłowanie oczu mych, a pożogą stał się dom Boży.Nad tern ja płaczę i woda z oczu mych płynie, gdy wspomnę krew dusz świętych z dnia 6 nisana 5415 r. Jak jeden mąż postanowili oni zostać ofiarą i całopaleniem: dziatwa, niemowlęta, młodzieńcy i panny, mężczyźni i kobiety, sędziwi uczeni wraz z uczniami, nabożni 1 nabożne i mężowie czynu do stopni stosu wszyscy zbliżeni i zarżnięci.

Mścij się za Torę, którą spalili obcy, podartą 1 rozrzuconą w strzępy. Talmudy Rabiny i reb Aszl oraz święte księgi wyrzucone zostały na drogę przechodniów. Czyli to zniesiesz i przemilczysz [Ty] widzący wszystkie tśjnikl?

V gminie Sandomierzu ci, którzy opływali w szczere złoto,poniewierani byli na ulicach; ci,których okrywały jedwabie, rzuceni są na śmietnisko; czyści wstrzemięźliwością, bielsi niż mleko, sczerwlenleli; czyściejsi niż perły zwalani zostali krwią, zdeptani Jak glina 1 rozrzuceni po ulicach.

Poddana dziesięciu próbom, ukamleniowanlu, spaleniu, ścięciu, zaduszeniu i zarąbaniu toporem, gmina wytrzymała próbę. Wszyscy dali się zabić gwoli pamięci Imienia Najwyższego. Ziemio, nie zakrywaj ich krwi, aż spojrzy Bóg 1 zemści się Bóg zemsty za krew, którą przelewano na ulicach 1 rzucano do ścieków.

Patrz i spoglądaj podczas rozczłonkowania ich ciała, w dniu zemsty pomnij o ich krwi i niechaj przyjdzie za czasów naszych zemsta krwi tych ofiar słodkich 1 ulubionych po śmierci i za życia; czemuż mają mówić ludy: »gdzle ich Bóg*?

Niechaj rozlega się po świacie płacz i gorzkie żale w pokoleniu, treny 1 wiersze żałobne z powodu spalenia Tory 1 z powodu ludu Bożego, który padł od mlecza 1 różnego rodzaju śmierci okrutnych [ ... J"20_>

W literaturze przedmiotu panuje przekonanie, że sprawcami tego okrutnego mordu byli Szwedzi. Chodzi o to,że w końcu 1655 roku z okupantem szwedzkim pod Sandomierzem starły się oddzla-