Scan Pic0003

W wyniku woknliznoji obu jorów powNluje Joriun, przednia, średnia niiiiio-głoskti c, u kontynuacją dawnej opozycji Jor pr/odnl : Jor lylny josl opozycja piilntiiliiii: nłopalatalna w zakresie spółgłosek je poprzedzających, poi',!

pił, *konb \ *sym - poi. koń : syn\ psi. *vbsb : *lŚsi) - poi. veś : las; psi, : *van> —. poi. tvał: var.

Wokal izacja jerów mocnych sprowadza się do działań kompensacyjnych -Huczna przeznaczony na artykulację słabego jeru zostaje przerzucony na Jor mocny, występujący w sylabie go poprzedzającej. Z sumy iloczasu dwu pólsamogloNck powstaje jedna, pełna, choć o krótkim iloczasie, samogłoska c. Tc wyrównania kompensacyjne były uzasadnione tym bardziej, że -w związku z zanikiem jerów - zmniejszyła się liczba sylab, składających się na formę wyrazową (por. *st> - nt —> sen, D. lp. *pb - st- ka —»pes kti itp.).

.1,4.1, WOKALIZACJA JERÓW W SĄSIEDZTWIEj

Inne były rezultaty wokalizacji jerów mocnych, które występowały w są-Hiodzlwic joty. Powszechnie się sądzi, że w późnej prasłowiańszczyźnie l w trakcie jej rozpadu występował tu tzw. jer napięty, jego artykulacja była bowiem wyższa, zbliżona doz (y). Pozostałością tej właśnie tendencji wymawianiowej są ~ przedstawione w pewnym uproszczeniu polskie kiimyminnty:

wygłosowa grupa -bjb —> -y, np. *dobn>jb —> dobry,

*starbjb —> stary;

wygłosowa grupa -bjb —> -i, np. *tanbjb —> tani,

D. lmn. *kostbjb —» kości;

śródglosowa grupa -bj—> -ij-, np. *bbję —> biją,

*Vbję —> viją\

śródglosowa grupa -bj- —> -ij—>-yj-_} np. *śbja —> sija —» śyja;

*ćbja —> cija —> ćyja\

nuglosowa grupa jb- —>    jeśli wyraz z jb- rozpoczynał zdanie, czyli

był w nagłosie absolutnym, np. *jbdę —> idą, *jbmati —» w stpol. imaó/imieć\ jbgra —>/gra, *jbskra —•> Mćra lub,/'/>—> 0, jeśli wyraz z/f> występował po samogłosce

UH

poprzedniego wyrazu. por. mać, gra, skra¹, przy czym w późniejszym okresie fonetyczna postać tych wyrazów była warunkowana różnymi innymi czynnikami, np. semantycznymi, por. igrać - grać, stylistycznymi, por. iskra - skra\

B. Ip. zaimka *jb —•>// (zastąpiony od XVI w. przez Jego, go),

3.4.2. WYRÓWNANIA ANALOGICZNE

3.4.2.1. Wyrównania analogiczne w odmianie rzeczowników

Wyrównania analogiczne działały w różnych kierunkach. W obrębie jednego paradygmatu możliwe były różne procesy:

1)    oddziaływanie form jednego przypadka, najczęściej mianowniku, nu przypadki zależne, np.:

M. lp. *spmprp —> Smer

D. lp. * Sempra —> śemra (por. Semrać)

C.    lp. *spmpru —> śemru itd.

Mimo takiej wokalizacji jerów pod wpływem formy mianowniku upow szechnia się w całym paradygmacie temat śmer-\

2)    oddziaływanie form przypadków zależnych na mianownik, np.!

M. lp. *spjpmp —> sjem²⁶

D.    lp. *spjpma —»sejma

C.    lp. *spjpmu —»sejmu itd.

Do mianownika został ostatecznie przeniesiony temat przypadków zależnych sejm-.

Nieco inaczej przebiegało wyrównanie analogiczne w odmianie rzeczownika piesek'.

M. lp. *ppspkp —■> psek?¹

D.    lp. *pipspka —•> peska

C. lp. *p\}Spku —•> pesku itd.;

²⁶ Jest to postać poświadczona w języku polskim, por. np. głośną satyrę Marcina I Hol skiego Sj/tyt niewieści z 1586 r.

²" Forma znana w języku staropolskim, por. np. zapis w Hlhlli królowej Ztf/łl (zol), 1.3.3.2.13): „Agdisz tak szedł thobyas, a psek byezal gego zanym"; cyt. za S, Vrlel Wler-czyński, Mtyhór tekstówstampoisklch, Czasy im/downlc/w do roku /.W Warszawa IM.10, s. 83.