Scan Pic0006

"(I///, juk ilóm, -()/!■ juk /tri/l, można dodatkowo tłumaczyć uiiiiloidii do pup ■diii-, •on- pochodzących z m/kludu samogłosek minowych przed spółg]0H« kami zwuplyml I zwurto-szezolinowymi, np. zoinb, domb, konly,

11 i i >>i| ><>)) ni wność, czyli przesądu poprawnościowa, która prowadzi do unikaniu form zgodnych z ewolucją języka jako rzekomo błędnych, dość często występowała w dziejach polszczyzny.

3,6. Chronologia zaniku jerów

3,6,1, CHRONOLOGIA BEZWZGLĘDNA (zob. 1.4.4)

Metoda filologiczna (zob. 1.4.3.1):

W żadnymi z najdawniejszych polskich zabytków językowych nie stwierdzamy zapisu jerów. Wynika stąd wniosek, że jery zaginęły już w epoce przedpiśmiennej (zob. I.3.2.), a więc przed XII wiekiem.

.1.6,2. CHRONOLOGIA WZGLĘDNA (zob. 1.4.4.)

Metoda rekonstrukcji wewnętrznej (zob. I.4.3.2):

W okresie zachodzenia przegłosu lechickiego jery jeszcze występowały (zob, 11,2,1,3), Jery miękkie, które lekko palatalizowały poprzedzające je spółgłoski, stanowiły przeszkodę fonetyczną w przeprowadzeniu przegłosu, np.: *kvtlbnii)l> —> kvetny, ale *kvetb -> kvat,

-4 merny, ale * mera —» mara,

*\'<*triitn]b —» vetrny, ale *vetn> —» vatr.

/urazom, jak wiemy, -e- pochodzące z wokalizacji jerów nie ulegało przegłosowi, np:

•/jj/iji —> len, nie: lon,

*/;[>,vj> —> pes, nie: pos,

*,vj>nj) —> sen, nie: son.

/, tego należy wysnuć wniosek, że jery musiały zaniknąć w tym okresie, w którym przegłos już nic zachodził.

Przyjmuje się, że zanik jerów i związane z tym procesy kompensacyjne (l/n. wokulizucju i wzdłużenie zastępcze) dokonywały się w tym samym czasie. Zostawiając dane z. zakresu chronologii bezwzględnej i względnej, należy stwierdzić, że zanik jerów nastąpił w trakcie XI wieku.

.1.7. Konsekwencjo zaniku Jerów

Iłuzpośrodnlml konsekwencjami /uniku jerów, szczegółowo lii omówili nyml, były: wokaliznoju jerów i wzdłużenie zastępcze,

,1,7,1, ZNIESIENIU P8Ł. KORELACJI MIIjKKOŚt'1

Wokalizacjajeru mocnego iwurdego spowodowała powstania samogłoski u pozbawionej zdolności palatalizujących. Jest to więc po przegłosie kolejna faza znoszenia prasłowiańskiej korelacji miękkości, /.godnie z ula samogłoski przednie mogły występować tylko po spółgłoskach miękkich (ponieważ je palatalizowały), a samogłoski tylne po twardych. Przogłoi polski spowodował, że po spółgłoskach miękkich ihogła już występować samogłoska tylna, np. m-asto, ł-am, l-as, z-ona, b-orę itp. (zob. 11,2,1,4,?,,), Wokalizacjajeru twardego wytworzyła nową sytuacje - po spółgłosce twardej może występować e, por. s-en, b-ez, m-ex, cl-ex.

1,7,2. NOWE ALTERNACJE SAMOGŁOSKOWE

Wokalizacja jerów spowodowała też i inne zmiany w systemie samo głoskowym — powstał nowy typ alternacji e : 0 (wyjątkowo również u : n zob. 11.2.1.2.9), czyli powstało Izw. e ruchome, a wtórnie również Iz,w, o ru ehome analogiczne (zob. 11.3.4.2).

.1.7.3. NOWE SAMOGŁOSKI DŁUGIE

Wzdłużenie zastępcze natomiast stało sie źródłem nowych samogłosek długich i w ten sposób przyczyniło się do wzmocnienia opozycji sniiinglns lut krótka : samogłoska długa.

3.7.4, UCHYLENIE PSŁ. PRAWA SYLAHY OTWARTEJ

Bezpośrednią konsekwencją żarniku jerów jest powstanie sylab zamkniętych, czyli uchylenie prasłowiańskiego prawu sylaby otwartej, Jest to więc osinie oz,no zakończenie (drugiej po korelacji palatalności) prasłowiańskiej londonojl rozwojowej ■ pruwu sylaby otwartej, u w związku z tym można przyjąć, źts jest to drugi etap kształtowaniu się polskiego systemu fonologio/,nogo,

105