SDC13427

168

__//• Sl)'lurz(doH)'iirgatc,_Ml .

11.4. Polszczyzna urzędowa — dawniej i dziś

Polski styl urzędowy zaczął się kształtować jeszcze w Średniowieczu. wcześniej wprowadzono język polski do sądownictwa. Najstarsze zachowane tiJ sądowe spisane po polsku pochodzą z końca XIV w. W najstarszych fcslęgąJ sądowych widoczne są dość duże różnice regionuJnc. ale w końcu XVI w. rnojJ mówić o względnie jednolitym polskim języku sądowniczym. W 1543 r. jjostaoo. wiono, aby akta sądowe i notarialne spisywać wyłącznie po polsku.

Początkowo w kształtowaniu się polszczyzny urzędowej widać było ayrafnj konkurencję z językami obcymi (zwłaszcza z łaciną i językiem niemieckim), Itfo sprawnie obsługiwały obszar komunikacji urzędowej. Przypomnijmy, źc właśnie po łacinie spisywano ustawy i inne dokumenty publiczne, na przykład zarządzenia królewskie. Zarządzenia jednak niższych organów władzy redagowano zorfom w języku niemieckim, łacińskim, jak i polskim. Jeszcze w I poi. XVI w, dam uchwał sejmowych wychodziły po łacinie, aic później dokumenty takie jak uchwały sejmu, uniwersały poborowe, elekcyjne, koronacyjne, zarządzenia podatkowe redagowane były w języku polskim.

Doba staropolska to czas narodzin kancelaryjnej odmiany języka urzędowego Wprawdzie już w średniowieczu zyskała na znaczeniu umiejętność prowadzeni] korespondencji, zwłaszcza urzędowej, jednak prawdziwy rozkwit teorii cpisiotogra-licznej nastąpił w Polsce w XV i XVI w. W okresie renesansu prowadzono mipbj innymi korespondencję o treści politycznej i dyplomatycznej. Pracami kierowali kancelarie: królewska, miejskie, biskupie. Najobszerniejszy zbiór dokumentów listów tego rodzaju pochodzi z lat 1507-1535 — zebrał jc podkanclerzy koronny T Tomicki (tzw. acta tomicana). Zbiór ten obejmuje oprócz traktatów, konstytucji uniwersałów, edyktów królewskich, także korespondencję między monardiam oraz listy królewskie dotyczące wewnętrznych spraw kraju, a także korespondent^ między urzędnikami w państwie. Listy dyplomatyczne pisano po łacinie, natomoS wewnątrz kraju w znacznej mierze - po polsku.

Na rozwoju stylu urzędowego w wieku XVIII i XIX zaważyła kataslnh ostatniego rozbioru w 1795 r. Po nim polszczyzna urzędowa rozwijała się przede wszystkim w urzędach byłej Kongresówki i Poznańskiego mniej więcej do 18631.

Po upadku powstania nastał czas szybkiego usuwania języka polskiego z urzędu Językiem administracyjnym stawał się stopniowo język zaborców. Inaczej byki w Galicji, gdzie po 1866 r. (po przegranej wojnie Austrii z Prusami) na miejsc panującego w urzędach niemieckiego wprowadzono - dzięki częściowej autonomii - język polski. Zrodziła się tam wówczas potrzeba stworzenia terminolopi prawniczej i administracyjnej, która zastąpiłaty dotychczas stosowaną niemiecką. Terminologia la została stopniowo wypracowana przez urzędników, Irlóm w większości tłumaczyli na język polski zwroty i wyrażenia niemieckie W len sposób powstało w polszczyźnie urzędowej wiele kalfc niemieckich (np. nadrolc*. nadinspektor, urgować).

II,Z. puhtczyzna urzędu

Ujednolicenie jęz ^U ncj terminologii uize kjem pracy różnych in ią terminologię. Na p w 1918 r. wprowadzor wydawanych przez ów (m.in. Szobera). Zawi> skie odpowiedniki. Z i pociąg dalekobieżny. n>

11.4.1. Polszcz) Wpływ li

OkręS 1944-55 to t oraz system hierarchie] sprawozdawczości i roj gatunków dyrektywnyc lunkiem wypowiedzi w - dekret. Obecnie ten J nie przewiduje tej form licyjnym w PRL-u dąży dokumenty, zakładając mentem urzędowym sit prześladowczym, tepresj Po 1989 r. zerwano i slracji państwowej oraz I tonalnego w sprawowani wyeh. Decentralizacja ad się bezpośrednim źródle w obrębie starych gatunki Zamiast zarządzeń, gospodarki rynkowej, poji ęje, ugoda, porozumienie, nastawienia do papierów ł jak: czek, obligacja. weksel darczych towarzyszy dziś pc np.: umowa holdingowa. « zagranicznego - konieczno* Zrodziła wzory UM* ***** rów korespondencji poradników i podręczr-angielskiego czy tuemk