SDC13929

120 Teorio woli twórczej

przytacza cytat tego klaiyka historii: „Jakkolwiek subtelnie byłaby utkana siatka pojęciowa, której wymaga krytyka historyczna przy obróbce materiału dostarczanego przez przekaz historyczny. jej ostatecznym celem jest zawsze wypreparowanie z materiału prawdziwej postaci przeszłości z życiową dokładnością i to. czego on dostarcza, są to obrazy ludzi i ich życia w całym bogactwie ich specyficznych form. zachowane w pełni ich indywidualnej żywotności'¹ „W tym leży jądro zagadnienia. W rozumieniu historii tkwi ważny element, który chyba najlepiej można określić słowem: przeżycie historii^{1 1}<">. Stąd Hulzinga nie ma zaufania do pojęć ogólnych, poczynając od pojęcia rozwoju, „które dla wielu oznacza stempel naukowości, markę standardową. jaką oznacza się wartość towaru na rynku nauki" ^,,M. Historię się przeżywa, tworzy się Jej obrazy. Jest ona więc raczej sztuką niż nauką kreującą jakiekolwiek prawa. „Nie! mądrość historii leży w Innej dziedzinie, niż w kreowaniu ogólnych praw. które w najlepszym razie brzmią jak końcowe dźwięki symfonii ważne, ale mało znaczące^{2 IM}. Bowiem zdaniem Huizingi nie ma żadnych konieczności ani praw dziejowych ogólnie obowiązujących. W każdej historycznej chwili i decyzji istnieje zawsze wiele możliwości: „Dopiero uznanie, że historia Jest nieobliczalna — czyni z historii historię" ³.

Jest to oczywiście skrajny wyraz antypozytywizmu i jakkolwiek brzmi na pewno bardzo przekonująco, to Jednak stosując metodę naukową trudno go całkowicie zaaprobować. Nauka nie może się obejść bez ustalania ogólniejszych pojęć, które narzuca niejako „nieobliczalnej" historii. Riegl swoje tezy wysnuwał z refleksji nad „życiem" form stylowych, nad stylem, bez którego to pojęcia historyk sztuki nie może się obejść. Jeśli w ogóle chce uporządkować niezliczone i nieprzebrane bogactwo faktów artystycznych. Jan Białostocki po przytoczeniu znanej definicji stylu

Mayera Schapiro ¹⁰⁴ — pisze: „Pojmując styl w len sposób, jak to czyni dzisiejsza historia kultury i sztuki, o więc jako manifestację kultury Jako całości-^narvwnmy sty^ny *gfpQł-j3kości wynikających z niezliczonych czynników_rozwoju społecznego, urny-ulowego i artystycznego, jakości w różnym stopniu 1 natężeniu występujących no rozmaitych obszarach, mających zarazem dość elementów wspólnych, by dać się ująć jednym terminem. W tym śenslo można mówić o stylu dopićró z porspcSiywy Wafóryczm*): jest to znamię wspólnoty niezamierzonej!..lecz niejako konieczne, wykrywane przez historyka 1—1" ⁴ Dodaje też, że styl winien •tanowić „całość spoistą także w zakresie czysto formalnym" *•*. Wiele tu spraw pozostaje niejasnych: co określa (Jakie pojęcia) zakres czysto formalny stylu? Czy chodzi o morfologię form. czy o Ich ekspresję „obarczoną znaczeniem", jak definiuje to Schapiro? Na jakiej zasadzie porównywalno są „Jakości" rożnych dziedzin kultury, na przykład astrołukowe katedry, filozofia scho-lustycznn i ustrój feudalny? Czy na zasadzie analogii i jakiej? W każdym razie wydaje się. że pojęcia ogólne. Juk styl i może związane z nim ogólniejsze pojęcie woli twórczej — posiadają charukter kategorii tworzonych przez historyków sztuki i są nieodzowno dla uzmysłowienia sobie rzeczywistych faktów i procesów historii. Trudno uniknąć pojęcia rozwoju. Jak to przyznaje nawet Iluizlnga, zarówno Jako rozwoju formy. Jak i innych „jakości" kultury danego czasu, trudno zarzucić pojęcie stylu jako jakości ponadlndywidualnej. 1 trzeba zastanawiać się wciąż od nowa nad rolą Jednostki w procesie historycznym, którą system Biegło (i Wólfflinu) zdawał się usuwać pozo nawias myślenia historycznego.

Pod tym kątem widzenia możemy zanotować wiele wypowiedzi krytycznych w odniesieniu do teorii Ricgla. „Większość badaczy dzisiejszych byłaby skłonna przyznać większo pole działaniu także w zakresie rozwoju artystycznych form wyrazowych zmiennym warunkom zewnętrznym — i wielu podtrzymywałoby wąt-

1

   w. WtMMfenM. OMtMcftlf MWS    lfe-rr-1 ¹■¹•> «• ¹«■

2

•“ i. WlriMW. W«0w 4tar K¹Wiif>—eMrtilr MUnchen MS. cyt. mm 1. Nutilns

omamu m¹ satw. c»t- m. as.

3

•    ma, ¹- as.

■■ 9. Haolnaa. V¹cr Ka¹U²|_op. cłt.. m. ST.

•=» 9. IMCwtł. Wc#S asr KStaremulM¹. ap> Ot. fcHIS

4

M. Dłuplro. ąc«t«. W. AnlhropoltHW TOO*V' CUcIsao. MM.

**• j. HiniMMOki. Śłfufea I    op. cU •. T9

*** Ibid, t IM.