skanuj0004

10 Imperium retoryki

Ricoeur przypomina nam, że obok retoryki opartej na triadzie „retoryka-dowód-perswazja” Arystoteles opracował poetykę, która nie jest techniką działania, lecz techniką tworzenia odpowiadającą triadzie „poesis-mimesis-catharsis”¹. Otóż Arystoteles rozprawia o metaforze w dwóch traktatach wykazując, że ta sama figura należy do dwóch dziedzin, powodując oddziaływanie retoryczne i odgrywając ponadto pewną rolę w twórczości poetyckiej. Ten właśnie podwójny aspekt figur podkreśliliśmy, odróżniając wyraźnie figury retoryczne od figur stylistycznych:

„Uznajemy figurę zaargumentacyjną o ile, pociągając zmianę j punktu widzenia, jej użycie wydaje się normalne w stosunku do | zasugerowanej, nowej sytuacji. Jeżeli natomiast mowa nie powoduje j akceptacji danej formy argumentacyjnej przez słuchacza, figura będzie ! postrzegana jako ozdoba, jako figura stylistyczna. Będzie ońa mogła \ wzbudzać podziw, ale tylko w płaszczyźnie estetycznej, bądź jako j

świadectwo oryginalności mówcy”2.    i

i

Analizując figury poza ich kontekstem, niczym zasuszone w j zielniku kwiaty, tracimy z pola widzenia ich dynamizującą rolę:    i

wszystkie one stają się figurami stylistycznymi.

Jeśli figury retoryczne nie są włączone do retoryki pojmowanej jako sztuka perswazji i przekonywania, przestają być figurami j retorycznymi a stają się ozdobami dotyczącymi tylko formy mowy:    i

nie jest zatem rzeczą poważną rozpatrywanie retoryki figur poza kontekstem argumentacyjnym.

Dlatego też, jak się zdaje, próżno.oczekiwać odnowy retoryki od retoryki figur, nawet jeśli figury badane są w perspektywie językoznawstwa strukturalnego i teorii literatury. Jest to trudne bez zwrócenia dostatecznej uwagi, jaką dla badania figur retorycznych ma koncepcja dynamiczna tych figur: nie znoszące sprzeciwu twierdzenie, że tak rozumiane badanie „sytuuje się na | marginesie większości współczesnych reform retoryki”³, nie jest ; wystarczające, aby móc przestać się tym badaniem interesować. i

Stawka przecież wydaje się większa. Nauczanie retoryki w Stanach Zjednoczonych, stanowiące wcześniej integralny element nauczania języka angielskiego, usamodzielniło się około sześćdziesięciu lat temu i zostało przejęte przez wyspecjalizowane departamenty zajmujące się retoryką jako techniką komunikacji i mowy perswazyjnej: prowadzi tam obecnie zajęcia ponad pięć tysięcy nauczycieli. Opublikowali oni tysiące prac poświęconych tym zagadnieniom. W Pensylwanii ukazuje się od dziewięciu lat, kierowane przez filozofów i badaczy retoryki, pismo zatytułowane „Philosophy and Rhetoric”. Badanie samych figur zajmuje tam niewiele miejsca.

Obecny⁴ renesans i rehabilitacja retoryki były możliwe tylko dzięki ponownemu przestudiowaniu związków między retoryką a dialektyką, w takiej postaci, jaką nadał im Arystoteles, które następnie zostały dogłębnie zmodyfikowane przez Piotra Ramusa w niekorzystnym dla retoryki kierunku. Zamierzamy właśnie przystąpić do powtórnego zbadania owych związków, aby wyjaśnić przyczyny schyłku retoryki i naświetlić związki nowej retoryki z teorią argumentacji.

1

   Ibid. s. 18.

2

   Por. Cli. Perelman, L. Olbrechts-Tyteca, Traite de l'argumentation. La nouvelle rhetorique, Paris 1958, s. 229.

3

^1:1 „Communications", 16, Paris 1970, s. 235 (nota poświęcona bibliografii retoryki).

4

Por. V. Florescu, Rhetoric and its Rehabiiitalion in Contemporary Philosophy, „Philosophy and Rhetoric”, 1970, s. 193-224. Przekład zakończenia pracy rumuńskiej wydanej w 1969 (wydanie rozszerzone z 1973,1. Tłumaczenie włoskie dzieła wydano pt. La retorica nel suo sviluppo storico, Bologna 1971, stron 157; też J. Kopperschmidt, Allgemeine Rhetorik, Einfuhrung in die Theorie der Persuasiven Kommunikation, Stuttgart 1973, 216 stron.