skanuj0001 (83)

11. Problematyka wsi w nowelistyce doby pozytywizmu w twórczości Sienkiewicza:

A._Ogólna charakterystyka nowelistyki Sienkiewicza:

Sienkiewicz przyszedł na świat 5 maja 1846 r. w Woli Okrzejskiej, jako drugie dziecko Józefa i Stefanii (z Cicciszowskich) Sienkiewiczów. W rodzinnym domu zetknął się przyszły pisarz z opowieściami o tradycjach wojskowych swego rodu. a także z pewną atmosferą literacką. Na wsi spędził dzieciństwo, dzięki czemu poznał Zycie i języ k ludu, co później wpłynęło na tworzone przez niego utwory wśród nich Janka Muzykanta. Szkice węglem, Hurt ku Zwycięzcę.

Rok 1869 był datą narodzin autora Trylogii jako powicściopisarza. Latem w Bielicach, podczas guwemerki u Woronicckich. jeszcze jako student wydziału filologiczno-historycznego Szkoły Głów nej zaczął pisać Sa marne, rzucając od niechcenia na papier wyrazy : ..Otóż i Kijów. Tak mówi do siebie młody człowiek” (Por. I. Chrzanowski. Okruchy literackie. Warszawa 1903. s. 175-176). Ta pierwsza powieść Sienkiew icza ogłoszona została drukiem dopiero w 1872 roku. J. 1. Kraszewski pisał o niej bardzo pochlebnie: „Pow ieść i\a marne pisana jest wybornie. Czytam ją z wielkim zajęciem i jednym szczerym słow em mogę powiedzieć to tylko, że rzadko pierw sza praca jest tak dojrzała. Winien to autor i talentowi tej w ielkiej trafności, z jaką obrał sobie przedmiot - z własnego lub widzianego i znanego życia, a mógł malować z natury [...]” (Pisze o tym 1. Chrzanowski jw:| ibidem, s. 177. Zob. też J. Korpała, Dzieje pierwszej powieści Sienkiewiczu, „Ruch Literacki” 1928. s. 108-1II).

Modyfikując zakończenie A a marne myślał Sienkiewicz, równocześnie o kolejnym utworze i do marca 1871 r. utworzył już kilka „sytuacji” o charakterze realistycznym i tendencyjnym, o czym lak wyznawał: Od początku do końcu Ibędzie to/ z rzeczywistości powieść tendencji satyra... (List H. Sienkiew icza do K. Dobrskiego z 8. 03. 1871).

W ten sposób powstawały Humoreski z teki WorszyUy. które po raz pierw szy ukazały się nakładem „Przeglądu Tygodniowego” w 1872 r.. w dwóch częściach: Mkt nie jest prorokiem między swymi i Dwie drogi. Utwory te można leż uznać za debiut Sienkiewicza i początek tw órczości nowelistycznej Litw osa, który rozpoczął tez ożywioną działalność dziennikarską od 1875 r.

W tymże 1875 r. wydrukował w „Bluszczu” „obrazek leśny” - Sielankę, dowodząc, że: „tylko w ciszy i ustroni leśnej można być szczęśliwym na świecie" (H. Sienkiewicz, Dzieła, wydanie zbiorowe pod red. J. Krzyżanowskiego. Warszawa 1948-1955. t. 49. s. 111). I a pow iastka rodzajowa odtwarza świat istniejący poza współczesnością i cywilizacją i dlatego wiąże się ze .Szkicami z natury i tycia", czyli „małą trylogią”.

W tymże bowiem 1875 r. w pierwszej części malej trylogii (tj. Starym słudze) odwołał się do wspomnień / własnego dzieciństwa, dając - po raz pierwszy - wyraz umiłowania przeszłości ojczyzny. Szkice... stanowią zalążki tematu rycerskiego. Cała „mała trylogia” sięgała do przeszłości, którą autor mógł objąć wspomnieniem: stąd autentyzm, dbałość o realność. Są to trzy opowiadania samoistne; łączy jc zaś w cykl postać konkretnego, pierwszoosobowego narratora Henryka, inne postaci tożsame (Selim. Hania, rodzice narratora), przyczynowe związki między niektórymi zdarzeniami oraz miejsce akcji i bezpośrednie następstwo czasowe w dwu wstępnych utworach cyklu i tło społeczno-obyczajowe.

Bvłv to pierwsze próby poszukiwań własnej formy nowelistycznej (tzw. później „mała trylogia”) tj. zalążki tematu rycerskiego; 3 opowiadania samoistne; pierwszoosobowy narrator:

1.    Stary sługa - 1875 - opowiadanie najkrótsze; zasadą organizującą jest scharakteryzowanie i stypizowanie tytułowej postaci (na to wskazuje początek utworu); akcja zredukowana; rozbudowane epizody, dygresje, scenki; stylizacja gawędowa; duży dystans czasowy narracji podmiotowej, brak chronologicznego układu wypadków i kondensacja motywów do wyrazistych i typowych, struktura luźna, epizodyczna

2.    Hania 1876 - „powiastka psychologiczna”; zasadą konstrukcyjną jest przewaga analizy stanów wewnętrznych, przeżycia i refleksje dotyczące głównego bohatera-narratora; narastają wątki przygodowe; akcja się ożywia; górę bierze schemat awanturniczego romansu; w narracji analiza psychologiczna własnych uczuć i w rażeń Henryka-narratora-bohatera z dystansu dojrzałego już człowieka (retrospektywność)

3.    Selim Mirza - 1877 kontynuuje zasadę romansowości i sensacyjności; przypomina streszczenie dużej powieści, bo charakteryzuje len utwór skrótowość i schematyczność; to opowieść awanturaiczo-

przygodowa; narrator pełni funkcję obserwator, jest postacią drugoplanową narrator hamuje akcję, odbiera jej cechy bezpośredniości

W ,Szkieach z natury i życia ' (wyd. książkowe 1879) postaci zaczynają rządzić utworem, nie pozostają tylko na usługach pewnych tendencji.

Tc 3 opowiadania reprezentują 3 typy narracji podmiotowej, bo łączy jc postać narratora I lenryka:

-    w I duży dystans czasowy; brak chronologicznego układu wypadków i kondensacja motywów do najwyrazistszych i typowych; struktura luźna, epizodyczna

-    w 2- analiza psychologiczna własnych uczuć i wrażeń Henryka z dystansu dojrzałego już człowieka (retrospektywność)

-    w 3 - opowieść awantumiczo-przygodowa; narrator pełni funkcje obserwatora, jest drugoplanową postacią fabuły; referuje konflikt między Selimem i La Rochenoirem; narrator „hamuje” akcję, odbiera jej cechy bezpośredniości; brak silnie akcentowanego dystansu.

45