spermatogeneza
0

Ryc. 1.31. Męski układ rozrodczy człowieka (wg W.T. Keetona i J.L. Goulda, 1986)

82

żania przed wytryskiem nasienia, ułatwiając jego przepływ. Wydzielina tych gruczołów zawiera m.in. galaklozę, kwas sjalowy i kwas glukuronowy.

1.2.1.2.6. Nasienie

Nasienie, zwane także spermą (łac. semen, gr. sperma), jest gęstym, lepkim płynem o białawym lub żółtawym zabarwieniu i specyficznym zapachu, spowodowanym obecnością produktów utlenienia sperminy. Składa się z części komórkowej i płynnej, zwanej płynem nasiennym. W skład części komórkowej wchodzą: plemniki, limfocyty, granulocyty oraz złuszczone komórki nabłonków przewodów wyprowadzających nasienie. Oprócz komórek, w płynie nasiennym zawieszone są krople tłuszczu, ziarna pigmentu i kryształki sperminy. Płyn nasienny jest złożoną mieszaniną wydzielin pochodzących z najądrzy, nasieniowodów oraz gruczołów dodatkowych. Główna część-płynu nasiennego pochodzi z pęcherzyków nasiennych (60%) i gruczołu krokowego (30%). Niektóre składniki płynu nasiennego wykazują właściwości antybakteryjne (np. plazminaw nasieniu byka, lizozym, glikozydazy), immunomodulacyjne (przeciw*! działają tworzeniu przeciwciał wobec plemników) oraz antyoksydacyjne. Czynniki antyoksydacyjne (przeciwutleniacze) chronią plemniki przed szkodliwymi dla nich reaktywnymi formami tlenu (RFT), takimi jak nadtlenek wodoru i wolne rodniki tle-' nowe. Do czynników tych należą niektóre enzymy, np. dysmutaza nadtlenkowa, kata-laza, peroksydaza, a także zredukowany glutation, kwas L-askorbinowy i tokóferolę , (witamina E).

■;S

Do kryteriów określających jakość nasienia, która odzwierciedla prawidłowość przebiegu spermatogenezy, należy ocena liczby plemników w 1 mm³ nasienia, ich morfologia, ruchliwość i żywotność. W przypadku mężczyzn normą jest obecność ok. 60 tys. plemników w 1 min³ nasienia. Gdy liczba plemników jest obniżona, mówimy o oligospermii. Przy silnej oligospermii liczba plemników w 1 mm³ nic przekracza 10 tys., co jest przyczyną całkowitej bezpłodności. W sytuacji, gdy liczba plemników przewyższa wartości prawidłowe, występuje polizoospermia, która również może prowadzić, co wydaje się paradoksalne, do bezpłodności. Całkowity brak plemników w nasieniu, spowodowany delecją (ubytek odcinka chromosomu) w chromosomie Y, określa się jako azoospermię. W nasieniu zwykle znajduje się pewna liczba plemników o nieprawidłowej budowie; jeżeli ich liczba przekracza 25%, mamy wówczas do czynienia z tzw. teratospermią (teratozbospermią), która może wpływać niekorzystnie na rozwój zarodka i ciąży. Biorąc pod uwagę ruchliwość plemników w nasieniu, rozróżnia się astenospermię (astenozoospermię) i nckrospermię. Pierwszy przypadek zachodzi wówczas, gdy połowa plemników wykazują obniżoną ruchliwość, natomiast nekrosper-mia jest stanem, w którym wszystkie plemniki są nieruchome (martwe).

1.2.2. Hormonalna regulacja rozmnażania i gametogenezy

Hormonalna regulacja rozmnażania i gametogenezy jest stosunkowo młodą dziedziną embriologii. Badane są głównie kręgowce, a w ich obrębie szczególnie ssaki, co jest zrozumiałe — do nich zaliczany jest człowiek. Natomiast w obrębie bezkręgowców badane śą głównie owady, inne grupy są słabo uwzględniane, a niektóre w ogóle dotychczas nie były badane.

Ze względu na największe zainteresowanie regulacyjną rolą hormonów w rozmnażaniu i gametogenezie ssaków, rozdział ten uwzględnia głównie tę gromadę zwierząt.

Zestawienie i objaśnienia używanych skrótów

ABP

AMH

bFGF-like

BPH

cAMP

DHT

ECM

EGF

ER/3

FGF

FSH

GDF-9

GH

GnRH

białko wiążące androgeny (ang. Androgcn Binding Protein)

hormon antymiillerowski, hamujący rozwój przewodów Mullera (zob. rozdz. 1.1.5.

Układy rozrodcze; ryc. 1.9) u samców (ang. Anti-Miillerian Hormone)

zasadowy fibrobiastopodobny czynnik wzrostu (ang. basie Fibroblast Growth Factor-

-like)

łagodny przerost prostaty (ang. Benign Prostatę Hyperplasia)

cykliczny 3’,5’-adenozynoraonofosforan (ang. Cyclic 3',5'-Adcnonosine Monophos-

phorane)

dihydrotestosteron (ang. DiHydroTestosterone)

macierz pozakomórkowa (ang. Extraccllu!ar Matrix)

naskórkowy czynnik wzrostu (ang. Epidermal Growth Factor)

receptor estrogenowy ft (ang. Estrogen Receptor fi)

fibroblastyczny czynnik wzrostu (ang. Fibroblastic Growth Factor)

folikulostymulina, także folitropina (ang. Follicle Stimulating Hormone)

czynnik wzrostu i różnicowania-9 (ang. Growth and Differentation Factor-9)

hormon wzrostu, także somatotropina (ang. Growth Hormone)

hormon uwalniający gonadotropiny, takie gonadoliberyna (ang. Gonadotropin

Releasing Hormone)

83