strony 19

2.12. Eksploatacja soli permskich w Kłodawie

l 13. Jurajskie skały wapienne na Wyżynie Kra-o (/ęstochowskiej

14. (K)iy Stołowi¹ •..) /tnidow/ine / margli i pi<’ *w . okiosu krrtly

górne w;iisiwy skalne. Naloniia.sl szcząl ki żyjących oblicic w ciepłym, płytkim morzu organizmów przeobraziły się w ropę naftową i gaz ziemny. Znajdujące się na Dolnym Śląsku (Lubin, Polkowice) pokłady łupków miedzionośnych powstały w wyniku hydrotermalnego wzbogacania osadów znoszonych z Sudetów (czyli wzbogacania roztworami wodnymi pochodzenia magmowego).

Trias, jura

W triasie i jurze środkową część dzisiejszej Polski pokrywało morze. Na jego obrzeżu w triasie powstały pokłady rud cynku i ołowiu na obszarze Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i Wyżyny Śląskiej (Olkusz, Tarnowskie Góry). W jurze natomiast utworzyły się olbrzymie pokłady wapieni i margli (wapień zmieszany z iłem). Najwięcej jest ich na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej (słusznie zwanej Jurą) (iyc. 2.13) oraz wokół Gór Świętokrzyskich.

Kreda

Transgresja w kredzie (ryc. 2.8, str. 16) objęła nie tylko środkową, ale również wschodnią Polskę. W ciepłym i płytkim morzu gromadziły się szczątki organizmów morskich, które utworzyły kredę (ze szkieletów otwornic), wapienie, margle, a także piaskowce. Najwięcej tych skał znajduje się na Wyżynie Lubelskiej, na Wyżynie Kielecko-San-domierskiej (wokół Gór Świętokrzyskich) oraz w najwyższych partiach Gór Stołowych (ryc. 2.14).

Paleogen

W paleogenie przybrały na sile ruchy górotwórcze orogenezy alpejskiej. Powoli wypiętrzały się Karpaty (ryc. 2.15, str. Ih). Na dnie mórz gromadziły się materiały, klon pi zckształcily się

piaskowce, wapienie i lupki I'.lit nr u .i.mowil wstęp do /.;is;ulm ' » li pi /robi ażeń, jakie /,as/.ly w progenię

Nnogon

pozostałości neogenu: sól kamienna, gips, siarka, gaz ziemny, ropa naftowa, ity, węgiel brunatny

l‘ud względem geologicznym to jeden z najważniejszych etapów roz-• »l• i środowiska (ryc. 2.9, str. 16). Ruchy górotwórcze przybrały na ml« Wyłoniły się Karpaty, przybierając postać gór fałdowych. Sudety /"•■i.iły w części południowej wydźwignięte jako góry zrębowe. Na pt edpolu Karpat, w płytkich i wysychających wodach zanikającej za-i"lu Oceanu Tetydy, powstawały złoża soli kamiennej (Wieliczka, b"« linia) oraz gipsu (Niecka Nidziańska). W północnej części zatoki, " wyniku gromadzenia rozkładającej się materii organicznej, tworzyły i' .1 refy nasycone siarkowodorem, w których żyły bakterie siarkowe. I >/i< ki temu, że ich czynności życiowe oparte są na procesach chemo-\nlezy, gromadzą one drobiny siarki w stanie wolnym. Wielka ilość bakterii siarkowych doprowadziła do powstania na drodze biochemiczni | olbrzymich złóż siarki (właściwie margli siarkonośnych) w okoli-

■    .uh liirnobrzega (ryc. 2.16). W innych miejscach materia organiczna \\ warunkach wysokiego ciśnienia i temperatury zmieniała się w gaz

u inny i ropę naftową. Ich złoża znajdują się dzisiaj w Karpatach (kiosno, Jasło) i w Obniżeniu Podkarpackim. Lądowa część teryto-t min Polski przez pewien czas pokryta była jeziorzyskami, czyli rozległymi jeziorami. Gromadziły się w nich iły (np. iły pstre poznańskie), vkorzystywane obecnie do produkcji ceramiki budowlanej. Rosnące n.ul jeziorzyskami lasy lub obszary bagienne były przysypywane mate-n.ilcm skalnym. W takich warunkach pnie drzew (np. sekwoi) i torf mieniły się w węgiel brunatny. Największe jego złoża znajdują się

■    pobliżu Bełchatowa, Konina, Turoszowa. Inne, na przykład w pobli-n li /cianki czy Legnicy, nie są eksploatowane.

llyi 2.15. Bieszczady, st.mówiące część Karpat Ws«hodnich, powstały w wyniku ruchów cjóro-twórc /y( h w paleoijenir

Ryc. 2.16. Tarnobrzeskie pokłady siarki wydobywane do niedawna w Machowie stanowią pozostałość procesów zachodzących w okresie neogenu.